tag:blogger.com,1999:blog-89211589253803084032024-03-05T12:33:57.814+05:30कैलाशको कुटीA dairyकैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.comBlogger122125tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-35592334381500843702015-04-14T07:12:00.000+05:302015-04-14T07:23:32.463+05:30संकटमा सडक सारथी <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div id="navigation">
</div>
<div class="views-field views-field-nothing">
<span class="field-content"></span><br />
<div class="featured-image" style="height: 491px;">
<span class="field-content"><a href="http://np.recordnepal.com/wire/104#" id="titlelink"><img alt="" src="http://np.recordnepal.com/sites/default/files/images/Oxfam-Urbanization-Nepal55.jpg" height="425" width="640" /></a></span></div>
<span class="field-content">
</span>
<div class="title-wrap" id="title">
<div class="title-wrap-inner">
<h1 class="main-title">
<span class="field-content">
</span></h1>
<h3 class="sub-title">
<span class="field-content">
<b></b></span></h3>
<span class="field-content"><br /></span>
<span class="field-content"><span class="field-content"><span class="create-date">२ चैत्र, २०७१</span></span></span><br />
<h3 class="sub-title">
<span class="field-content">
सरकारले सवारी चालकहरु १० कक्षा उत्तिर्ण
हुनुपर्ने नियम ल्याएपछि १० कक्षा उत्तिर्ण नगरी टेम्पो समातेर दक्ष बनेका
टेम्पो चालक महिला आत्तिएका छन् </span></h3>
<div class="date-author">
<span class="field-content"><span class="author"> </span><span class="create-date"></span>
</span></div>
</div>
</div>
<span class="field-content">
</span> </div>
झापाकी
रीमा रोक्का विहानै साढे चारबजे उठ्छिन् । ग्यारेजबाट टेम्पो निकाल्छिन् ।
दिनभरि सडकमा खट्छिन । राती करिब सातबजे घर फर्किन्छिन् । विगत पाँच
वर्षदेखि उनको नित्य कर्म यही हो । एकवर्ष अघि उनले आफ्नै टेम्पो किनिन् र
स्वरोजगार बनिन् । यो पेशामा आउनुपूर्व वैदेशिक रोजगारमा ६ वर्ष बिताइन्,
घरेलु कामदारको रुपमा । विदेशमा बस्दा मालिक मालिकनीकै खटनमा हरबखत काम
गर्नुपर्ने, सानोतिनो गल्तीमा छुद्र वचन र व्यवहार सहनुपर्ने, उनीहरुकै
अनुकूलमा तलब लिनुपर्ने हुन्थ्यो । अहिले आफ्नै देशमा कमाएर छोरीलाई प्लस
टु पढाउन सक्षम छिन् उनी । साथीमार्फत् यो पेशामा प्रवेश गरेपछि उनलाई पुनः
वैदेशिक रोजगारतर्फ जान मनै लागेन । यो पेशामा हताहाती पैसाको कारोबार
हुने, स्वतन्त्र ढंगले काम गर्न पाइने र आफ्नै साधन भएपछि नाफा नोक्सान र
समयलाई आफ्नै अनुकूल ढालेर काम गर्न पाइने उनको अनुभव छ । त्यही अनुभवले
उनी यो पेशामा निरन्तर लाग्ने धुनमा छिन् ।<br />
<br />
बाह्रवर्ष अघि धनगढीबाट काठमाडौँ आएकी सपना विक पनि पाँच वर्षदेखि यो
पेशामा छिन् । सपनाको दिनचर्या रीमाको दिनचर्यासँग मेल खान्छ । त्यसअघि
काठमाडौंस्थित स्थापित एक गैरसरकारी संस्थामा कार्यालय सहायकको रुपमा दुई
वर्ष काम गरिन् । तुलनात्मक रुपमा यी दुबै कामबीच रहेको भिन्नतालाई उनले
मजैले नियालीसकेकी छिन् । त्यो हो, स्वतन्त्रपूर्वक काम गर्न पाउने अवस्था ।
कार्यालयमा हाकिम(हरु)को मातहतमा उनीहरुकै अह्रनखटनमा पूर्व शर्त बमोजिम र
त्यसभन्दा बढ्दा भैपरिआउने काम गर्नुपर्ने हुन्थ्यो । कामकाजको क्षेत्रको
सीमा कमै हुने र पैसा पनि कमै हुने गथ्र्यो । टेम्पो चालक भएपछि उनको
महिनावारी तलब चोखै बच्छ । यात्रुहरुको चाप भएको बेला साहुलाई बुझाउनुपर्ने
निश्चित रकमको अलावा पनि दैनिक दुई चार सय कमाउन सक्छिन् । यो पेशामा पैसा
कमाउनुको साथै आफूखुशी काम गर्न पाउनु उनलाई सबैभन्दा मन पर्ने कुरा हो ।
अझ घरबाहिर व्यस्त हुन थालेपछि घरेलु कामकाजमा समेत श्रीमान्ले मद्दत गर्न
थाले । श्रीमान् जत्तिकै आफूपनि घरखर्च टार्न सक्षम भएकैले श्रीमान्ले पनि
घरेलु काममा सघाउन थालेको उनको ठम्याई छ ।<br />
<br />
रीमा र सपना, यी दुवैजनालाई टेम्पोमै सीमित रहनु छैन । आफ्नो सीप
बढाउनु छ । माइक्रो बस गुडाउनु छ । सकेसम्म सरकारी, गैर सरकारी एवं नीजि
क्षेत्रका चारपांग्रे हाँक्नु छ । काठमाडौँको सडकमा हरबखत हुने ट्राफिक जाम
कम गर्न साना सवारी साधनको सट्टा मझौला एवं ठूला भित्रयाउने हल्ला पनि
बेलाबखतमा चल्दै आएको छ । त्यसरी सट्टाभर्ना गर्ने हो भने तीनपांग्रे
टेम्पो नै सबैभन्दा पहिले विस्थापित हुनपुग्छ । यसबारेमा सचेत भएकैले पनि
उनीहरु चारपांग्रेतिर चाँडो पोख्त हुन आतुर छन् ।<br />
<div style="position: relative;">
<br />
<span class="pullquote pulledquote">टेम्पो चालक एवं व्यवसायी बनेर कैयौँ महिलाहरुले स्वाभिमानका साथ आफ्नो जीवन र परिवार थेगेका छन्</span>देशका
विभिन्न भूभाग र फरक फरक पृष्ठभूमिका बहुसंख्यक महिलाहरुलाई यातायात
व्यवसायसँग साक्षात्कार गराउने एक प्रभावकारी माध्यम बन्यो सफा टेम्पो । <span class="pullquote">टेम्पो चालक एवं व्यवसायी बनेर कैयौँ महिलाहरुले स्वाभिमानका साथ आफ्नो जीवन र परिवार थेगेका छन्</span> ।
रीमा र सपनाले तिनै बहुसंख्यक महिलाहरुको प्रतिनिधित्व गर्छन् । माथिको
संक्षिप्त कथा तिनको संघर्ष, संकल्प र सपनाको सानो अंश हो । </div>
<br />
सडक, सवारी र दक्षताको बलबूतामा बाँचीरहेका महिलाहरुको भविष्य तथा सपना
धरापमा परेको छ अहिले । गत मंसीर २५ मा मन्त्रीपरिषदले सवारी दुर्घटना
बढ्नबाट रोकथाम गर्ने उपायको रुपमा सार्वजनिक सवारी चालकको हकमा नयाँ
सवारीचालक अनुमतिपत्र नियमावली २०७१ पारित गर्यो । जसअनुसार व्यवसायिक
चालकको न्यूनतम शैक्षिक योग्यता १० कक्षा उतीर्ण हुनुपर्ने, उमेर २३ देखि
५९ वर्ष हुनु अनिवार्य छ । यो नियम सबैको हकमा लागू हुने हो भने रीमा
र सपना र उनीहरुजस्ता सैयौँ महिला एवं पुरुषहरु आफ्नो पेशा र
(स्व)रोजगारबाट विस्थापित हुनेछन् । रोजगारी धान्नकै लागि महिलाहरुले पुनः
पढ्नुपर्ने बाध्यता आइपर्छ । विभिन्न व्यवहारिक, आर्थिक एवं पारिवारिक कारण
अधिकांश महिलाहरु उक्त बाध्यता धान्न सक्ने अवस्थामा पनि छैनन् ।<br />
<br />
शैक्षिक योग्यताकै कारण दक्ष र अनुभवी हुँदाहुँदै पनि रोजगारबाट वञ्चित
हुनेहरुको सूचि निकै लामो हुनेछ । कम उमेरकाहरु दोहोरो मापदण्डका कारण
पाखा पारिइनेछन् । अब आउने पुस्ता, जो १० कक्षा उतीर्ण हुन्छन्, अन्यत्रै
आकर्षित भइरहेका वा हुने थुप्रै पक्षहरु छन् । कतिपय चालकहरु आफै पनि आफ्ना
सन्तानलाई आफूजस्तै चालकमा सीमित राख्न नपरोस् भन्नाकै खातिर पनि दिनरात
खटिइरहेका छन् । यस्तो स्थितिमा दक्ष चालकहरुको भीडमा ‘व्यवसायिक चालक’
स्वतः दुर्लभ हुने नेपाल यातायात स्वतन्त्र मजदुर संगठन केन्द्रीय समिति
सदस्य तथा केन्द्रिय महिला विभागका पूर्वाध्यक्ष बिमला थापा मगरको ठम्याई छ
।<br />
<div style="position: relative;">
<br />
<span class="pullquote pulledquote">‘ड्राइभर
ठिक हुन्नन्’ वा ‘गाडी लाइन राम्रो हुन्न’ भन्ने मानसिकतालाई महिलाहरुको
व्यापक उपस्थिति, इमान्दारि र अनुशासित छविले बदल्न समेत सहयोग पुग्नेछ</span>चालकहरुको
रोजीरोटीको माध्यम टुटेलगत्तै उनीहरुको घरपरिवार विचल्लीमा पर्नेछन् ।
त्यसले अनेक प्रतिक्रिया र तत्कालिन एवं दीर्घकालिन असरहरु जन्माउँनेछ ।
यसबारे राज्य एवं सरकारले नसोची, विकल्पहरुको खोजी बिना नै नियम लागू
गराउनु र १० कक्षा पासको प्रमाणपत्र वा योग्यताले अनुशासित र दुर्घटना कम
हुने तर्क हास्यास्पद लाग्छ । नेपाल यातायात स्वतन्त्र मजदुर संगठन,
बाग्मति अञ्चल समिति अध्यक्ष नवराज घिमिरेका अनुसार तुलनात्मक रुपमा महिला
टेम्पो चालकहरुले व्यवसायी र यात्रुको नजरमा ‘सुरक्षित चालक’को छवि निर्माण
गरेका छन् ।<span class="pullquote">‘ड्राइभर ठिक हुन्नन्’ वा ‘गाडी लाइन
राम्रो हुन्न’ भन्ने मानसिकतालाई महिलाहरुको व्यापक उपस्थिति, इमान्दारि र
अनुशासित छविले बदल्न समेत सहयोग पुग्नेछ</span> । दुर्घटना कम गर्ने नाममा
सीपयुक्त दक्ष जनशक्तिलाई बेरोजगार बनाउनुको सट्टा सुरक्षित र अनुशासित
तवरले सवारी चलाउन अनिवार्य सैद्धान्तिक र व्यवहारिक प्रशिक्षण एवं तालिम र
मूल्यांकन एवं अनुगमन प्रभावकारी हुनसक्ला । </div>
<br />
यो पेशालाई रीमाले झैँ वैदेशिक रोजगारको विकल्प मान्ने, सपनाजस्ता अधिक
समय र श्रमवापत न्यून तलबमा खुम्चिनुको विकल्प ठान्ने विविध पृष्ठभूमिका
महिलाहरुको लागि राज्यको यो नियम बाधक बनेको छ । अवसर, पहुँच, योग्यता र
वातावरणलगायतका अनेकौँ पक्षका कारण पेशागत रुपान्तरण वा परिवर्तनको हकमा
पनि तुलनात्मक रुपमा महिलाहरु निश्चित घेराभित्र सीमित हुन पुग्छन् । किनकी
यो पेशामा स्थापित भएका अधिक महिलाहरुको योग्यता नै अनुभव र दक्षता हो ।
स्टेरिंग चलाउने नै उनीहरुको सीप हो ।<br />
<br />
<b>(चालकहरुको नाम परिवर्तन गरिएको छ)</b><span class="field-content"><span class="create-date"> </span></span><br />
<span class="field-content"><span class="create-date">(साभार: http://np.recordnepal.com/wire/104)</span></span></div>
कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-67598539566430836282011-10-16T11:27:00.004+05:302011-10-16T12:29:58.386+05:30'खसे पुक' अभ्यासबाल्यकालको सम्झना दिलाउने किरात राई दुङमाली मातृभाषी हुनेसँग जोडिएका केही तीतामीठा प्रसङ्ग छन्। पहिलो प्रसङ्ग, मेरो मावली बोजु (हजुरआमा)को। पल्टनमा जमदार बाजेले त्यतिबेलाको नेपालको मगरनीलाई पँधेराबाटै तानेर भोजपुरको उदेकलाग्दो गाउँमा पुर्याउनुभएछ। रहँदाबस्दा बोजुले गाउँको भाषा, परिवेश र सँस्कृति यति आत्मसात् गर्नुभयो, कसैले बाहिरबाट आएको भेउ नै नपाउने भो! दुङमालीले बोजुको मातृभाषा समेत कप्लक्कै निलिदियो। <br /><br />जीवनकालमा उहाँ एकपल्ट पनि माइत जानुभएन। माइतीको एउटा मात्र चिठी पनि निधनपछि आइपुग्यो। बोजुले सामना गरेको भाषिक कठिनाइ म भन्न सक्दिनँ, तर २०४९-५० ताका मैले केही कठिनाईसँग जुध्नुपरेको थियो। हैरानै भइयो। तर त्यसले बोजुको जस्तै सकारात्मक गति लिनु रहेछ, लियो।<br /><br /><span style="font-weight:bold;">खसे पुकको शक्ति<br /></span><br />प्राथिमक शिक्षादेखि नै नेपाली पाठ्यक्रमअन्तर्गत नेपालीमै पढाइ हुने विद्यालयमा बाहिरबाट आएका नेपालीभाषी मास्टरहरु हामीलाई नेपालीमा अभ्यस्त पार्ने अनेक कोसिस गर्नुहुन्थ्यो, तर हाम्रो जिब्रोमा यो भाषा बस्दै मान्दैनथ्यो। फुल पार्ने दशथरी पंक्षीको नाम लेख भन्ने प्रश्नमा कसोकसो बुझेछौँ। सबै उत्तर लेख्यौ, तर आफ्नै मातृभाषामा (अझैपनि म कतिपय चराचुरुंगी र बोटविरुवालाई नेपाली नामले चिन्दिनँ)। कापी जाँच्दा सरले बुझ्नुभएनछ। धन्न, ती सरले स्कूल नजिकै बिहे गर्नुभएको थियो, त्यही अन्तरजातीय विवाहले हाम्रो उद्दार गरेछ। <br /><br />पाँच कक्षाको अङ्ग्रेजीको जाँच घोकेरै दिइयो। नेपालीमा अङ्ग्रेजीको भन्दा कता हो कता धेरै लेखियो, तर के लेखेँ थाहा थिएन। तीनओटा प्रश्न बाँकी छँदा नेपाली पढाउने सरले आएर कालोपाटीमा धमाधम उत्तर लेखिदिनुभयो। हामी पास भयौँ। जिल्लास्तरीय जाँच थियो, अरु विषय बिगारे पनि नेपालीमा विद्यार्थी फेल भए सरहरुलाई अप्ठ्यारो पर्छ भनेर त्यसो गरिएको पछि मात्र थाहा भयो। त्यसबेला अलिअलि हाम्रो मातृभाषा बुझ्ने र बोल्नेलाई मात्र हामी 'हाम्रो' सर ठान्थ्यौँ-भन्थ्यौँ, अरु सरहरु 'अरु' हुन्थे। गाउँभरि सबै जातकाले दुङमाली भाषा नै बोल्थे। हाम्रा लागि नेपाली भाषा 'खसे पुक' (खस कुरा) थियो।<br /><br />मेरो लागि नेपाली, अङ्ग्रेजी, गणित सबै उस्तै थिए। त्यसमाथि एकताका हामीलाई संस्कृत पनि पढाइटोपलियो जस्तो लाग्छ। पाँच कक्षासम्म के के पढेँ भनेर अहिले सम्झँदा हात लाग्यो शुन्य हुन्छ। र पनि, नेपाली भाषाको चाम्रो चिउरा चपाउने असली कसरत गर्नै बाँकी रहेछ, जुन जसोतसो पाँच कक्षा छिचोलेर अर्कै माहोलमा पुगेपछि शुरु भयो। मजैले तर्सायो, नेपालीको भूतले। कक्षामा प्रायः सबै साथी नेपाली मातृभाषी थिए। तिनको चुरीफुरी नै अर्कै। आफू भने सधैँ अक्क न बक्क। तर जसरी पनि 'खसे पुक' जान्नैपर्ने बाध्यता आइलाग्यो। कनीकुथी बोल्नै पर्दा कसैले बेस्कन घाँटी अँठ्याए जस्तो हुन्थ्यो, आवाजविहिन जिब्रो खाली हल्लने मात्र। अनि साथीहरु खिसी गर्थे, मास्टरहरु हाँस्थे। हामी लाज र लघुताभाषले भुतुक्कै हुन्थ्यौ। जानेका कुरा पनि मुखैमा अड्किन्थे। कक्षामा सँधै चुपचाप बस्थ्यौ। मातृभाषामा उट्पट्याङ अर्थ लाग्ने नेपाली शब्दहरु आउँदा अचानक हाँसिन्थ्यो। अङ्ग्रेजी, विज्ञान र गणित पढाउने सरहरु तराईका साह र मण्डल थरका हुनुहुन्थ्यो। अरु साथीका लागि उहाँहरुको नेपाली पनि हाँसोको बिषय बन्थ्यो।<br /><br />तैपनि अरु दुङमाली साथीहरुको भन्दा मेरो नेपाली राम्रो रहेछ। त्यसैले उनीहरु धेरैजसो मामलामा मलाई अगाडि सार्थे। धेरैको प्रेमपत्र पनि लेखिदिएँ। लेखेर स्वाद मानी-मानीकन वाचन गरिदिएपछि मात्र चिठी खामबन्दी हुन्थ्यो। नेपाली लवज राम्रो बनाउन रातभर पाठ्यक्रमका कविताहरु सस्वर वाचन गर्थे। एउटा वादविवाद प्रतियोगितामा पहिलो भएपछि भने मेरो आत्मविश्वास बढेर आयो। पुरस्कारमा गोटाको एक रुपैयाँ पर्ने तीनवटा कापी पाएपछि खसे पुकको शक्ति थाहा पाएँ।<br /><br />यति हुँदासम्म पनि, साथीहरुसँग गफगाफ गर्दा बीचबीचमा दुङमाली पसिहाल्थ्यो। कतिपयले जिस्क्याउँथे, "हामीलाई'नि सिकाउ न तिर्मो भाषा, तिमीलाई'नि सजिलो, हामीलाई नि मजा।" तर म त बिस्तारै घरमा पनि खसे पुक नै बोल्न थालेको थिएँ। सायद म जीविकोपार्जनको लागि गाउँबाट बाहिरिने तयारीमा थिएँ, मेरो बोजुको मातृभाषालाई कुप्लुक्कै पार्ने दुङमालीको ठाउँमा म पर्वते नेपालीलाई ठेल्दै थिएँ। अब त गाउँमै पनि हामीमुनिका पुस्तालाई सानैदेखि नेपालीमा बानी पार्ने प्रयत्न शुरु भइसकेको थियो। मातृभाषाको सङ्कुचनसँगै क्रमशः सम्पर्क, सम्बन्ध र सम्भावनाहरुको दायरा फराकिलो हुँदै थियो।<br />कतिसम्म भएछ भने, धेरैपछि आएर गोरखापत्रको 'नयाँ नेपाल' पातोले मसँग मातृभाषाको परीक्षा लिँदा फेल भएछु। लेख्य परम्परा नभएको 'दुङमाली पुक' बोल्दा जति मीठो र सहज लाग्थ्यो, गोरखापत्रका लागि एउटा लेख सिध्याउन त्यति नै गाह्रो भयो। अन्तयमा, नेपालीमै सरसर्ती लेखेर दुङमालीमा उल्था गरेँ। लेख दुङमाली, भाव नेपाली रह्यो। स्कूले जीवनको त्यो अप्ठ्यारो ठ्याक्कै उल्टिन पुगेछ। यसमा अभ्यासको अभावले काम गरेको थियो। दुङमाली भाषाको वर्ण निर्धारणमा सहभागी भएपछि मातृभाषाको त्यो लेखमा भएको भाषिक र व्याकरणीय त्रृटि थाहा पाएँ।<br /><br /><br /><span style="font-weight:bold;">अभिव्यक्तिमा मातृभाषा<br /></span><br />२०६७ मङ्सीरमा जलेश्वरको एक कार्यक्रममा सीके लालले आफ्नो मातृभाषामा बोलेको क्षण मेरो स्मृतिमा सधैँ नाचिरहन्छ। नेपाली, अङ्ग्रेजी र हिन्दीमा राम्रो पकड भएका सीके दाईको मातृभाषा मैथिलीको अभिव्यक्तिमा बेग्लै तागत थियो। त्यसैगरी, सभासद्द्वय रामशिला ठाकुर र इन्द्रावति अधिकारी दनुवारले मसँग गरिरहेको 'कनीकुथी नेपाली'ले त्यतिखेर पल्टा खायो जब बीचैमा मोबाइलको घण्टी बज्यो। फोनमा बोल्दा उहाँहरु दुबैले 'मातृभाषाको वाक्पटुता' र 'कमाल' देखाउनुभएको थियो।<br />दोस्रो भाषा अर्थात् पछाडि करले सिकेको भाषामा आफूलाई भन्न मन लागेको र थाहा भएको कुरा पनि चाहेअनुरुप भन्न सकिँदैन। अर्कोतिर अर्थको अनर्थ नलागोस् भन्ने पिरलो उत्तिकै हुन्छ। राजनीतिक जीवनसँगै नेपाली भाषाको व्यवहारिक अभ्यास थालेका सभासद्द्वयले अझै सिक्दै गरेको बताउनुभयो। यो सिक्ने क्रममा हामी अङ्ग्रेजीतिर कसरी लहसिएका छौँ भन्ने वर्णन कसैले गरिरहनुपर्दैन। मेरो आफ्नो अवस्था चाहिँ कस्तो छ भने, अङ्ग्रेजीमा अभिव्यक्त गर्नुपर्ने बाध्यतामा फँस्दा पनि व्यवहारमा बिरानो भइसकेको उही मातृभाषाले साथ दिन खोजीरहन्छ। विदेशीहरु लट्टे पड्केझैँ अङ्ग्रेजी बोलेको सुन्दा मलाई दुङमालीमा धाराप्रवाह हुन मन लाग्छ। अनि फेरि घरको बोजुलाई सम्झिन्छु। <br /><br />छोराले बोलाएपछि उहाँ मलाया घुम्न जानुभयो। एयरपोर्टमा ओर्लिएपछि एउटा भीमकाय गोराले के-के, के-के सोधेछ। बोजुले अन्दाजकै भरमा आफ्नो कुरा राख्दा पहिला जानी नजानी नेपालीमा बोल्नुभएछ। गोराले बुझेन। अनि दुङमाली भाषामा भन्नुभएछ। गोराले अझै बुझेन। तामाङ भाषा पनि प्रयोग गर्नुभएछ। अब त झ्वाँक चल्यो, बोजुलाई। उहाँ दुङमालीमा कड्किनुभएछ, "यत्रो मलेवा शहरमा बस्ने साहेपलाई म पाखादेखि झरेको बुढी मान्छेले यत्रो कुरा भन्दा पनि अझ सोधिरहने?" अनि चाहिँ गोराले हाँस्दै बाटो देखाइदिएछ। बोजु भन्नुहुन्थ्यो, "मलाई त दुङमाली नै सजिल।"<br /><br /><br /><span style="font-style:italic;">(नोटः यो संस्मरण भर्खरैको दशैँ अंकको 'हिमाल'मा छापिएको हो। यहाँ तीन ठाउँमा सम्पादन गर्दा त्रुटि भएको छ। पहिलो शुरुकै वाक्यमा 'दुङमाली राई भाषा' लेखिएको छ। दुङमाली कुनै जाति नभएकोले 'किरात राई दुङमाली भाषा' हो। दोस्रो, सीके लालको पछाडि 'सर' थपिइएको छ। सीके दाईले पढेपछि मलाई भन्नुभो "भन्दाखेरी दाई भन्ने लेख्दा चाहिँ सर, अलिक अफेन्सिप लाग्यो।" र, तेस्रो, अन्तिमतिरको प्रसंग मैले घरको बोजुको कुरा गरेको हुँ। जसलाई शुरुमा उल्लेख भएको मामली बोजुको प्रसंगसँग जोडिइएको छ। तर यो बाक्यमा मैले स्पष्टसँग 'घरको' भनेर नलेखेकैले त्यस्तो बुझाई भयो। मेरो मामली बोजु त अरुण तरेर कही कतै जानु नै भएन। हिमालमा पढिसक्नु भएकाहरुलाई कुटीको यो टाँसो र नोटले स्पष्ट पार्छ। कुटीमै पढ्नेलाई भने त्यो वास्ता गर्नुपर्ने कुरो भएन।)</span>कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-58300733275909946442011-09-29T14:02:00.002+05:302011-09-29T14:14:23.179+05:30दशैँ, आमा र महरेक साल दशैँ आउँछ। जान्छ। आजकाल त्यत्ति उत्साह जाग्दैन। तैपनि थाहै नपाइ केही हदसम्म 'फेष्टिभ मूड' भने वरिपरिकै माहौलले बनाइकनै छाड्छ। विविध सञ्चारका माध्यम-अनलाइन-मोबाइलदखि सामान्य गफगाफ सबैमा दशैँकै कुराकानी र शुभकामना आदानप्रदान। अनि त सबैतिर दशैँले प्रवेश गरेरै छाड्छ। म बस्ने घर हिजैदेखि सुनसानझैँ भयो। काम गर्ने थलोमा आएँ, यहाँपनि सुनसान। अधिकांश साथीहरु घरतिर लागिसके। बाँकी केही साथीहरुको जाने क्रम चल्दैछ। सडक पनि खुकुलो छ- कलंकीदेखि उताबाहेक। अनि कामको लाइन लागेको अनुपातमा काम गर्ने 'मूड' पनि खुकुलै। आफैलाई के ढाँट्नु, नगरी नहुने कामबाहेक अरु काम पेन्डिङमा बस्न बाध्य छन्। दशैँले छोपेपछि निरन्तरको धपेडीलाई बिसाउँदै काठमाडौँले सन्चको सास लिन्छ सायद। निस्सासिनबाट मुक्त भएको काठमाडौ मलाई मनपर्छ। सायद अत्याधिक समय उकुसमुकुस र भीडभाडमय हुने भएकोले होला केही दिनको होलो-खुकुलोपन प्रिय लागेको। <br /><br />फेष्टिभ मुड भएनि बालखैछँदाको दशैँ, खुशी, उमंग र उत्साह भने कहिल्यै फर्केर आएन। र, आउँदैन पनि। केही योजना र कही कतैको गन्तव्य नभएको बेला यति लामो छुट्टी कसरी काट्ने भनेझैँ लाग्छ शुरुमा। तर दिन बितेको पत्तै नभइ यत्तिकैमा छुट्टी सकिन्छ। अनि ब्याक टु मंगलमान। <br /><br />म अहिले कुटीमा बसेर उतिबेलाका दशैँ सम्झिँदै छु। र, ती दिनका स्वच्छ उमंग र जाँगरको मूल्य सालैपिच्छे झन् झन् बढेको महशुश गर्छु। बालख मान्छेको बालखै दशैँ। वर्षदिनमै भएनि एकचोटि नयाँ लुगा लाउन पाइने। पेट मात्रै हैन मन भरुन्जेल मिठो खान पाइने। सबै परिवार-आफन्तहरु एकैठाउँ हुने। साथीहरुसँग रमाइलोसँग पिङमा मच्चिन पाइने। कोशेली बाकेर टिका लाउन मामाघर जाने। निधारमा टिका र कानमा जमरा सिउरिएर ठूलाबडाहरुको हातबाट पाएको दक्षिणानको गन्ती गर्नु। आहाऽऽऽ क्या दिन थिए ती। ती दिनको तुलनै छैन। <br /><br />दशैँको आगमनमा घरहरु चिटिक्क परेका हुन्थे, लिपपोतले सिँगारिएर। घर वरपर सफा सुग्घर हुन्थ्यो। बाटोघाटोहरु पनि बनाइन्थ्यो। घर-घरमा जाड रक्सी पार्ने काम घटस्थापनादेखि शुरु हुन्थ्यो। दशैँको मुख्य खान्की 'मासु'को लागि अगाडिदेखि नै सुँगुर, राँगा, खसी-बोका, कुखुरा आदि जनावर तथा पशुपंक्षीहरुको विषेश पालनपोषण हुन्थ्यो। कस्को घरको कति ठूलो वा कत्ति मोटो भन्ने चर्चा चल्थ्यो। फुलपातीको दिनदेखि मजैले दशैँ लाग्थ्यो। त्यही दिनदेखि गाउँको विभिन्न ठाउँमा लिङ्गे पिङ हालिन्थ्यो र तिहार नसकिन्जेलसम्म राखिन्थ्यो। <br /><br />दशैँका बेलाका केही कुरा र काम भने मलाई मनै पर्दैनथ्यो। मार हान्ने दिनमा म आधा रातमै जाग्थे। खोरमा गएर घरीघरी सुँगुरलाई हेर्थे। मन बेसुख हुन्थ्यो। खसी-बोकालाई च्वाट्टै छिनाल्ने क्षण आउँदा वा बेचेर अरुले लैजाँदा मन नमिठो हुन्थ्यो। र जाड रक्सीको अत्याधिक प्रयोगको नतिजा अपचै हुन्थ्यो। जुठो भाँडो यत्ति धेरै हुन्थ्यो, त्यही पनि एकदमै चिल्लो अझ बोसो जमेर कक्रक्कै परेको, त्यो सफा गर्दागर्दा आमा र मेरो हातै कठ्याङग्रिन्थ्यो।<br /><br />अर्को एउटा छुट्नै नहुने प्रसंग, घर-गाउँमा चाडबाडको उमंग चुलिदै जान्थ्यो। आमा र म चाहि तल बेसी- अरुणको किनार-मा रहेको गोठमा गोठाला दाजुलाई पालो दिन झर्नुपर्थ्यो दशैँको टिका थापेपछि। ४० देखि ४५ वटासम्म गाईगोरु, अलि बढी संख्यामा बाख्रा-बोकाहरु हुन्थे त्यहाँ। दशैँको चहलपहल र रमाइलो छाडेर एकदमै एकान्त, चराचुरुंगी र किराहरु कराउने बनमा बस्नु जाँदा रुन मन लाग्थ्यो। मुख अँध्यारो पार्दै आमाको पछि लाग्थे। त्यहाँ पुग्दा अरुण पनि एक्लिएर सुसाएझैँ लाग्थ्यो। आमाले पनि अरुणको सुसाइसँगै बात मार्नुहुन्थ्यो। गोठको सामुन्ने अरुण खोलाको पारिपट्टि धनकुटा जिल्लामा पर्ने जंगलमा ठुलो पहिरो थियो। त्यो सालैपिच्छे बढ्दै जान्थ्यो। त्यसलाई नहेरु भन्दा पनि आँखै सामु पर्थ्यो। अरुबेला त सामान्य लाग्थ्यो, दशैँको बेला भने त्यसले झनै मन कुँडाउथ्यो।<br /> <br />गाईबाख्रा चराउँदै, तिनको बाछाबाछी र पाठापाठीहरुसँग खेल्दै, वनजंगलसँग लुकामारी खेल्दै, चराचुरुंगीहरुसँग घुलमेल हुँदै, अरुणको पानी पिउँदै, उसको सुसाइ र छालसँग भलाकुसारी खेल्दै आमा र मेरो बाँकी रहेको दशैँ तिहार बित्थ्यो। घरबाट ओरालो झर्दा र झरेको एकाध दिन न्यास्रो लागेपनि पछि मलाई त्यही माहौल प्रिय हुन्थ्यो। किनकी त्यही ठाउँ र समय थियो, जतिबेला म आमासँग निर्धक्कसँग बस्न पाउँथे। मैले आमाको साथ र माया स्वतन्त्रतापूर्वक महशुश गरेको र मेरो बालापनसँग उनले बिताएको पल पनि तिनै हुन्। मेरो मनपरीतन्त्र चल्ने र मनलागी गर्न छुट पाएको क्षण पनि त्यही थियो। र आमाले पनि आफ्नो काम आफ्नै अनुरुप गर्न पाउने त्यही बेला थियो। त्यसैले हामी दुबैलाई काइदै थियो। दशैँ तिहारबाहेक गोठाला दाजुको सट्टामा कोही जानुपर्यो भने पनि हामी दुई नै चुनिन्थ्यौ घरबाट। घरको निर्णय आदेश हुन्थ्यो हाम्रोलागि। त्यहीमाथि सिजनअनुसारको फलफूल र दुध, दही मनग्गे खान पनि पाइन्थ्यो। <br /><br />त्यहाँ जम्मा दुइटा गोठ थिए, ती पनि एकापसमा टाढा टाढा। सजिलोको लागि प्रायजसो दिउँसो एकैतिर गाईबाख्रा चराउन लग्ने गर्थ्यौ। अर्को गोठमा आटेबा (ठुल्बा) बस्नुहुन्थ्यो। उहाँले मलाई सरिफा खोजेर ल्याइदिनुहुन्थ्यो। त्यसको बदलामा मैले उहाँको फुलेको कपाल उखालेर सक्ने सम्झौता गर्थ्यौँ। आमा चाहि बाछाबाछीलाई घाँस काट्नुहुन्थ्यो त्यत्तिबेला। सरिफा त टन्नै खान्थे। तर फुलेको कपाल भने कहिल्यै उखेलेर सकिन। बुढ्यौलीले फुल्दै गएको कपाल पनि कही उखेलेर सक्नु र? कहिलेकाही गीत गाउँन लगाउने, सुसेली हाल्न सिकाउने, सिठ्ठी बजाउन सिकाउने गर्नुहुन्थ्यो आटेबाले। जे होस् मजैले बित्थ्यो गोठालाका दिनचर्या। पछि एक्लै गोठाला गर्नुपरेको बेलामा त्यत्तिबेला सिकेको सीपले खूब काम दिन्थ्यो।<br /><br />आमाले बादर रुग्ने छेम्बा (यसको नेपाली नाम मलाई थाहा छैन)मा दाम्लोकै पिङ हालिदिनुभाथ्यो। गोठालाबाट फर्केपछि एक साँझ पिङ खेल्दै थिए। एउटा बादर आयो। मैले ढुंगाले हिर्काएर भगाउँन खोजेको त मलाई नपत्याएर झम्टिनै खोज्यो। त्यसलाई हिर्काउन के खोजेको थे। त्यो एउटा चिच्यायो र हूलै बाँधेर बादरहरु भेला भए। चिच्याउँदै, कोपर्न खोज्दै मलाई खुबै अत्याए। हतारहतार फुत्किएर स्वाँस्वाँ गर्दै गोठमा कुदेर आए। खोसेल्टाले पुरिएर मुटु धक्क फुल्याएर थरथर काम्दै आमालाई कुरेर बसीरहे। गाउँका मान्छेहरुले मलाई 'यति सानो छस् बादरले टिपेर लैजाला, होस् गर्' भनेर जिस्काउँथे। त्यत्तिबेला त साँच्चै हो कि क्याहो भन्ने पर्यो। आमा अरुणमा पानी लिन गएकोले गुहार्ने कुरा पनि भएन। पछि आमाले मलाई बोलाउदा घाँसको चाङबाट म एक्कासी फुत्त बाहिर आएँ। आमा त तर्सिएर कस्तरी कराएको। अनि त गोठै थर्किने गरी हाँस्यौँ दुबैजना। अघिल्लो दिन कोही नभएको बेलामा बादरले उपद्रो गरेको मलाई मन परेको थिएन। गोठालाबाट आउँदा त चामल छरिएको, दुध पोखिएको, भाँडाकुँडा भुइभरी छरिएको थियो। 'तैलै रिस उठाइस अनि उनीहरुपनि तसँग रिसाएको' भन्दै बाँदरसँग कसरी व्यवहार गर्ने भन्ने आमाले सिकाउनुभयो। आमा त पशुपंक्षी, किराफट्याङग्रा सबैसँग कुरा गर्नुहुन्थ्यो, लाग्थ्यो उहाँ तिनीहरुसँग दोहोरो संवादमा भावना साटासाट गरिरहनुभएको छ। <br /><br />एउटा दशैँमा एकचोटि राति यत्ति ठूलो गर्जनले बाघ गर्जियो कि हामी सबै डरायौँ- आमा, म, गाईगोरु, बाख्रा। गाईगोरु कराउदै दाम्दो चुँडालेर भाग्न खोज्दै थिए। मलाई जुही- सबैभन्दा पाको गाई-को आडैमा राखेर, 'तिमेरु एकअर्काको साथी हौ, केही हुँदैन नडराओ' भनेर छाड्नुभो। पालैपालो गाईगोरुहरुलाई सुम्सुमाउँदै खै के के भन्दै सबैलाई साम्य पार्नुभो। त्यो रात एक छेउमा ठूल्ठूला अग्राख सल्काएर हामी दुबै जुहीको आडमा गाईगोरुको माझमा सुत्यौँ। <br /><br />अन्तमा सबै-सबैलाई दशैँको हार्दिक मंगलमय शुभकामना छ।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-51599551128632843992011-09-19T10:59:00.002+05:302011-09-19T11:23:35.699+05:30भुइचाल आऽऽऽयो... मेरो, मेरो...लामो समयपछि मेरो जन्मघरका हर्ताकर्ता काकासँग संवाद गर्दैथिए (धेरैपछि कुटीमा झुल्किएझैँ), हिजो साँझ। सन्चो विसन्चो र समय अन्तरालमा भए गरेका कुराहरुको बेलीबिस्तार सुन्दै सुनाउँदै गर्दै थियौ एकापसमा। दशैँको योजनाबारे सोधखोज हुँदैथियो उताबाट- "दशैँमा आउने होकी भनेर बाटो हेर्दैछु। धेरैजसो काम सकियो, अब दशैँ आयो।" एक्कासी "भुइचाल आऽऽऽयो भुइचाल आऽऽऽयो भुइचाल आऽऽऽयो"को आवाज आयो। "मेरो, मेरो, मेरो, मेरो"को एकोहोरो गुञ्जन आउँदैथियो मोबाइलले टुइक्क आवाज गर्यो र सम्पर्क टुटायो। <br /><br />त्यत्ति हुँदा नहुँदै टेबल काम्न थाल्यो। झल्याकझुलुक बत्ति जाने आउने हुन थाल्यो। म मोबाइलको नेटवर्क खोज्दै झ्यालनेर उभिएको थिएँ झ्यालको डण्डी समातेर। कोठामा झुण्डिएको झुल एकतमासले हल्लिन थाल्यो। म एताबाट उता, उताबाट एता हुँदैथिए। छोरोलाई भने ओछ्यानै कोक्रो सरह भैराथ्यो। झल्याँस्स सम्झे, भुकम्प आउँदा सुरक्षित हुने ठाउँ खोजे। टेबलमुनि छिरे छोरालाई च्यापेर। तर टेबल आफै नर्तकीझैँ हल्लिदै थियो। तै तै टेबलसँगको हाम्रो सहकार्य र क्यमेस्ट्री भने मिलीराथ्यो। घरै नर्तकी बनेको थियो। धन्न संयमित भूकम्प थिएछ। केहीबेरमै शान्त भयो। धेरै खति पनि गरेन। सडकमा मान्छेहरुको भीड र उत्तिकै होहल्ला। सबैको हातमा मोबाइल। तर भूकम्पले त मोबाइलको पो सातो पुत्लो लिएर हिडेछ। विचरा "उसै त कुन, कानमा लुर्के सुन" भनेझैँ। मेरो नि मोबाइल संवाद अपुरै थियो र भूकम्पको असर पनि बुझौँ भनेर पुन: असफल प्रयत्न गरे मोबाइलको भाँडोलाई चलाएर। अहँ, इन्तु न चिन्तु भएको मोबाइलले केही पार लाएन। <br /><br />४५ सालको भूकम्पमा पनि यो पालीको जसैगरी "भुइचाल आऽऽऽयो" भन्ने आवाजसँगै "मेरो, मेरो"को आवाज कता कता सुनेको अलिअलि याद छ। "मेरो, मेरो"को किस्सा यस्तो छ। जब भुकम्प आउँछ त्यसले सहकाल लैजान्छ रे (सायद क्षति गर्छ भनेको हुनुपर्छ) त्यो सहकाल बचाइराख्नको लागि भुकम्म आइरहेकै बेला अन्नबाली वा सिक्कालाई माना, पाथी वा डालोमा भर्दै "मेरो, मेरो" भन्यो भने अन्नबालीको सह रहन्छ रे। त्यही भएर ४५ सालमा बोजुले ज्यानको ख्याल नगरीकन उफ्रेर भकारीमा पसेर "मेरो, मेरो"को आलापसँगै पाथीमा धान भर्दै खन्याउँदै गर्नुभएको रहेछ। मलाई चाहि आमाले "उठ् उठ् बाहिर आइजा" भन्दै तान्न खोज्दै हुनुहुन्थ्यो। म भने ओछ्यानमा लडीबुडी खेल्दै थिए। त्यसबेला आसपासका केही घर चर्केका र भत्केका थिए। बारीका कन्लाहरु झरेका थिए। हाम्रो भने केही क्षति भएको थिएन। धन्न यसपाला पनि केही क्षति भएनछ। <br /><br />घरको सबैभन्दा माथिल्लो तलाबाट भुइतलामा ओर्लिएका छिमेकी भूकम्प गइसकेपछि लगलग काम्दै थिए। उनको ६ वर्षे छोरो लल्याकलुलुक भएर भ्यात्त भूइमा पछारिदै रुन थाले। बच्चालाई सामान्य स्थितिमा ल्याउन केही समय लाग्यो। भगवानको चमत्कारको कथा बनाएर भनेपछि अलि विश्वश्त भयो ऊ। म चाहि टेलिभिजनमा आँखा घुमाउन थाले केही जानकारी हासिल गर्ने हेतुले। मनमा भने "मेरो, मेरो"को प्रसंग घुमिरहेथ्यो। ४५ मा बोजुले "मेरो, मेरो" भन्दै सह धानेको रे। अब अहिले ६८ मा आएर आमा पुस्ताले पनि धाने। पालो त मेरो पुस्तामा नि आउँछ होला त नि! दृश्य आँखामा नाच्छ, "भुइचाल आऽऽयो, मेरो, मेरो, मेरो, मेरो" ओठमा मुस्कान छाउँछ- "बोजु, आमाका पुस्ताले त अन्नबालीलाई मेरो मेरो भने, मेरो पालोमा चाहिँ केलाई भन्ने होला?"। खैर, "मेरो, मेरो"को ओखति कहाँ बनेको र कस्ले कसरी बनायो भन्ने थाहा छैन। यसले भुकम्पको क्षति रोकथाम गर्छ गर्दैन, सहकाल बाँचिरहन्छ रहदैन त्यो पनि थाहा छैन। मनको विश्वास न हो। जसको विश्वास छ, आडभरोसा टिकाइराख्ने एउटा झिनो कडी भने हुनसक्ला। र मनलाई संयमित राख्न सघाउला सायद।<br /><br />यो भूकम्पमा ज्यान गुमाउनेहरू सबैप्रति श्रद्धाञ्जलीसहित...कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-42633635998781114012010-11-24T16:03:00.001+05:302010-11-24T16:09:02.461+05:30मिथिला नगरी घुम्दाकार्यक्रमको शिलशिलामा हाम्रो टोलीसहित मिथिला नगरी पुगे ४ दिनको लागि। म त्यहाँ दोश्रो पल्ट पुगेको भएपनि प्रमुख-प्रमुख थलोहरुमा पुग्न अझै सकिएन। जति ठाउँमा पुगे ती सबै कुनै न कुनै ऐतिहासिक महत्व बोकेका स्थलहरु थिए। लिएर गएको मुख्य कामको अलावा जनकपुरको जानकी मन्दिर, धनुषाको यदुकुहा (जुन नेपालका विभिन्न कालखण्डमा भएका आन्दोलनहरुमा परिवर्तनका लागि ज्यानको आहुति दिएर सहिद हुनेहरुको नगरीको रुपमा परिचित छ), महोत्तरीको जलेश्वरमा पुगियो। तिनै ठाउँका केहि तस्बिरहरु: <br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg85J6_DpVUsNGnspxUlggyPPN0v2dLz-YBJy2CfxhTNjhm3wP6RwhAkCC_Qh2DKMEY5L-gbhaiaviwYY41HHlNNPcM6bJREqxPJexY0aziMeLxHWZ-8d9g1GhK-2Z71tb1_awLcA6-ow/s1600/mithilakala.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 250px; height: 188px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg85J6_DpVUsNGnspxUlggyPPN0v2dLz-YBJy2CfxhTNjhm3wP6RwhAkCC_Qh2DKMEY5L-gbhaiaviwYY41HHlNNPcM6bJREqxPJexY0aziMeLxHWZ-8d9g1GhK-2Z71tb1_awLcA6-ow/s320/mithilakala.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542650104636055186" /></a> सुन्दर मिथिला कलामा महिला)<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhiThXob5RSHK6nLaaxuXuFhhrs50KD5TUBS3AlcvVh4Zwph_-jtJB6act-ih7cRnXR90IfuplWeBV1B08cxGwEN06iCuwmeD54lDqxcBl3QJyfRO2aPU3CoH9-k2ZQul0XQeE9F_wWow/s1600/chitra.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhiThXob5RSHK6nLaaxuXuFhhrs50KD5TUBS3AlcvVh4Zwph_-jtJB6act-ih7cRnXR90IfuplWeBV1B08cxGwEN06iCuwmeD54lDqxcBl3QJyfRO2aPU3CoH9-k2ZQul0XQeE9F_wWow/s320/chitra.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542646846177327330" /></a> (प्रायजसो भित्तामा देखिने मिथिला चित्रकलाको नमुना)<br /><br />केहि महिना अघि पहिलोपल्ट छोटो समयको लागि जनकपुर पुग्दा त्यहाका भित्ताहरुमा मिथिला कलाको रुप देखे। ती कलामा भरिएका रंग, तीनको सुन्दरता र सरलता, जो सुकैले बुझ्न सकिने आकृतिहरुले मन तान्यो। प्रायजसोको घरका भित्तामा त्यस्ता चित्रहरु भरेमा घर खाली नहुने पुरानो जनविश्वास रहेछ। चित्रहरुमा मिथिला संस्कृति, जनजीबन, महिलाका दिनचर्या, पशुपन्छी, जनावर आदिलाई उतारिएको देख्न सकिन्छ।<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyDHHZnAt0F4ElsPQ5woYW72s7IjgkIQ59DBIQ-R1TFdICv2S8ZBX65_yDzaY249-v8OUZIZAe_wWiVcgEqSbaIetg3Fq2eo4qjIYiALo-gjDpFEzBlr998Uakb8f7yKePGKX0dKgd1Q/s1600/janaki.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyDHHZnAt0F4ElsPQ5woYW72s7IjgkIQ59DBIQ-R1TFdICv2S8ZBX65_yDzaY249-v8OUZIZAe_wWiVcgEqSbaIetg3Fq2eo4qjIYiALo-gjDpFEzBlr998Uakb8f7yKePGKX0dKgd1Q/s320/janaki.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542650091951264018" /></a>(प्रख्यात जानकी मन्दिर)<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj28eAWMmasxLAyxkJbJuSqpLYoYf8KgPVwgdjZ2-rml8SwOEphUxd8-RXDynUFeGOCmZ0T4bgsJMDNTwKTKZAeEfH55NtpW9Xrc6le0o7nErttGoFaWiDwaEmI4ffFoc2Gk11mxpnp_A/s1600/ramjanaki.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj28eAWMmasxLAyxkJbJuSqpLYoYf8KgPVwgdjZ2-rml8SwOEphUxd8-RXDynUFeGOCmZ0T4bgsJMDNTwKTKZAeEfH55NtpW9Xrc6le0o7nErttGoFaWiDwaEmI4ffFoc2Gk11mxpnp_A/s320/ramjanaki.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5543054540210252834" /></a>(जानकी मन्दिरको भित्रपट्टी राम-जानकीको मुर्ति रहेको मन्दिर)<br /><br />जनकपुरमा प्रसिद्ध जानकी मन्दिरको साथै राम मन्दिर, जनक मन्दिर रहेका छन्। लक्ष्मण मन्दिर भने जानकी मन्दिर प्रांगणमै रहेको छ। मुगल शैलीमा बनाईएका यी मन्दिरहरु आकर्षक छन्। मिथिला नगरीमा मन्दिरका साथै मस्जितहरु पनि थुप्रै रहेका छन्। <br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsU554oOZnEDToYo_m3mHE5_f73a0U-TyDw0UoMM7EHb4CYCkztPqmVy1fTDob_0oNIRy3Sj-magIO8n8t-HwDklOXXEPbXk__VBYt4JvYn3pnyxndTeWmnfkbxk8laK51kpP08h5sCQ/s1600/mahilasahid.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsU554oOZnEDToYo_m3mHE5_f73a0U-TyDw0UoMM7EHb4CYCkztPqmVy1fTDob_0oNIRy3Sj-magIO8n8t-HwDklOXXEPbXk__VBYt4JvYn3pnyxndTeWmnfkbxk8laK51kpP08h5sCQ/s320/mahilasahid.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542650097479470178" /></a> (धनुषाको यदुकुहामा निर्मित महिला सहिद स्मारक पार्कमा स्थापित सहिदहरुको अर्धकद शालिक)<br /><br />२०४७ जेठ ९ मा गिरिजा प्रा. कोइरालाद्वारा सिलान्यास भै २०५५ कार्तिक २३ मा मनमोहन अधिकारीद्वारा अनावरण भएको यो पार्कमा २०४६ फागुन ९ गतेका दिन सहादत प्राप्त गरेका जानकीदेवी, सोनावातिदेवी, मुनेश्वरिदेवी (भू.पु. सांसद शिवधारी यादवको परिवार), रामनारायण यादव र उदयशंकर मण्डल (कक्षा ९का बिद्यार्थी) को शालिक रहेको छ। त्यस्तैगरी २०२९ असोज १ गते नया शिक्षा योजना २०२८ को बिरुद्धको आन्दोलनमा कामेश्वर मण्डल र कुशेश्वर यादवको सहादत भएको थियो।<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8Fkdh1S-fsji8ZlJ9en6p4WfbkPV8qXA18afw_2Bb-QUGiDNt8CgXH73UntBd2HAnxrlIiLhvqM3c8RTTpzvrWCUnp-IAKlY6OgLiGJbaC4hhE4uDCF1tbg1tUFbnMUY6xRrOnn8dIA/s1600/cooking.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8Fkdh1S-fsji8ZlJ9en6p4WfbkPV8qXA18afw_2Bb-QUGiDNt8CgXH73UntBd2HAnxrlIiLhvqM3c8RTTpzvrWCUnp-IAKlY6OgLiGJbaC4hhE4uDCF1tbg1tUFbnMUY6xRrOnn8dIA/s320/cooking.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542646857355096626" /></a>(धनुषाको यदुकुहामा पकाईतुल्याई)<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUPFjlU32IFyU4MS2PwyspG3cJ_R3AqJLXZGQKgtbdyB-4jwykL7kdMLtkPPsbbpZ9SgDBVpTA3Mnp4GQ3pGmwMkn4_aQIa7jiC7pUQVzUnZgIUmRPBkXxdlHSfCw4-V1MFUSYHv04vg/s1600/bhojan.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUPFjlU32IFyU4MS2PwyspG3cJ_R3AqJLXZGQKgtbdyB-4jwykL7kdMLtkPPsbbpZ9SgDBVpTA3Mnp4GQ3pGmwMkn4_aQIa7jiC7pUQVzUnZgIUmRPBkXxdlHSfCw4-V1MFUSYHv04vg/s320/bhojan.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542646838728967058" /></a> (भोजनको लागि लामबद्ध मानिसहरुलाई भोजन बाँड्दै)<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgK5aElxs5mPriFUKiQtQGfa1NAux6gxudju0EtA43tEb3e_P2iRb3VWBPEWNXalx3F02DB8_ckHvIhQXd1G39Rui0jWzIqjWMKWUZWNG_DbU67cTZ2hpGphqyYde6nv_TdRU8y26DUdA/s1600/mithilabhojan.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgK5aElxs5mPriFUKiQtQGfa1NAux6gxudju0EtA43tEb3e_P2iRb3VWBPEWNXalx3F02DB8_ckHvIhQXd1G39Rui0jWzIqjWMKWUZWNG_DbU67cTZ2hpGphqyYde6nv_TdRU8y26DUdA/s320/mithilabhojan.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542650099961336466" /></a>(मिथिला भोजन पुरा हुने पर्खाइमा)<br /><br />घ्यु नराखेसम्म खानथाल्नु नहुने (अर्थात् अपुरो भोजन लिनु हुन्न भन्ने मान्यता हो) र अन्तिममा दहि खाएपछि बल्ल मिथिला भोजन समाप्त हुने संस्कृति रहेछ। आफुलाई त क्या भोक लागेको थियो। भात, दाल र तरुवा राख्नासाथ १ गास त खाई नै हाले। संगैको साथीले भनेपछि सबै परिकार नआउन्जेल अरुहरुले झै पर्खेर बसे। मिथिला भोजनमा जम्मा ६५ परिकार हुन्छ रे। त्यहाँ भने दाल, भात, आलु-पर्बल-भान्टाको बेग्लाबेग्लै तरुवा, तरकारी, २ थरिको अचार, घ्यु, माछा, दहि गरि १२ परिकार खाने अवसर जुर्यो। भोजन पुरा भएपछि त खाने सूरमा नै बितेछ। <br /><br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXnltWLKoEguJx-dJhnYygWh1hmK8Do8TNnrMDM37HzjoUXwKNXyvn7MPhMN4Qn66FGwjjMo9ubyx_LHboLnI_534R74ynIOQ0BhMJm1NzcLu8MCgB8p0dV29lkBBBoh8taJ_lqgcJkA/s1600/Jaleshahor.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 179px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXnltWLKoEguJx-dJhnYygWh1hmK8Do8TNnrMDM37HzjoUXwKNXyvn7MPhMN4Qn66FGwjjMo9ubyx_LHboLnI_534R74ynIOQ0BhMJm1NzcLu8MCgB8p0dV29lkBBBoh8taJ_lqgcJkA/s320/Jaleshahor.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542646871680187666" /></a>(बहिरबाट देखिने महोत्तरीको जलेश्वर महादेव मन्दिर)<br /> <br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkbDFw5ABNvFxP6MGQVKrSdO-IV7hE3Sk0WJtyupG9M2xU6eMnBvjR-gXnRLKukc15GxtQBJSBMEa7M8hythPgteVodCqKNgvjDR6E-1cXp0_J7ufEcLe_2kes5gRejgizmUbMixYiBg/s1600/lingamandir.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkbDFw5ABNvFxP6MGQVKrSdO-IV7hE3Sk0WJtyupG9M2xU6eMnBvjR-gXnRLKukc15GxtQBJSBMEa7M8hythPgteVodCqKNgvjDR6E-1cXp0_J7ufEcLe_2kes5gRejgizmUbMixYiBg/s320/lingamandir.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5543062620903410722" /></a>(भित्र पसेपछि देखिने जलेश्वर महादेवको लिंग रहेको मन्दिर) <br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbuhs9ZBMiZz67aaiFEXHe2g-fFmBP0-CS7IGYwQR5xcvOJ9cTaOFNpmwnUSLqQOz1rBG6srzZCimsAXLNOo6U6KfWWGxRx1tlJqdgLEeSo5JxXsXxf2WunKqGiXyAgegBRMRklZPzQg/s1600/jaleshworlinga.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbuhs9ZBMiZz67aaiFEXHe2g-fFmBP0-CS7IGYwQR5xcvOJ9cTaOFNpmwnUSLqQOz1rBG6srzZCimsAXLNOo6U6KfWWGxRx1tlJqdgLEeSo5JxXsXxf2WunKqGiXyAgegBRMRklZPzQg/s320/jaleshworlinga.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5542650089787265458" /></a>(जलेश्वर महादेव मन्दिरभित्र रहेको शिवलिङ्ग, जहाँ बाह्रैमास पानी उम्रीरहने हुनाले जलमग्न छ। सिङ्गो एउटा ढुंगाबाट बनेको त्यो लिंग मन्दिरमा टासिएको मधुरो फोटोमाबाहेक हेर्ने अवसर जुरेन) <br /><br />सधैभरी जलैजलमा महादेवको लिंग रहने हुनाले जलेश्वर भनिएको होला भन्ने सामान्य अड्कल लाग्ने गर्छ यो मन्दिरको बारेमा सुन्दा। किम्बदन्तीअनुसार सत्ययुगको अन्त्य र त्रेतायुगको सुरुमा सीता स्वयम्बरको लागि राखिएको धनुले भगवान शंकरले त्रिपुर दग्ध गरे। त्यहिँ त्रिपुर दग्धबाट खसेको ज्वाला राबा नदीमा खसी भित्रभित्रै जलेश्वरमा पुग्यो र ज्वालेश्वर महादेवको उत्पति भयो। ज्वालाबाट जाला, जल हुदै अन्त्यमा जलेश्वर हुन पुग्यो। बि.स. १८६९ मा गिर्वाणयुद्ध विक्रम शाहको पालामा मन्दिरको नियमित पूजापाठ संचालनको लागि ताम्रपत्र प्रदान भयो। बि.स. १९९६ मा तत्कालिन बडाहाकिम जनरल रामशमशेर जबाराले गुफमाथी पुन: मन्दिर निर्माण गराए। जलेश्वर महादेवको लिंग रहेको ठाउँको पानी महिनामा २ पल्ट फाल्ने गरिन्छ। पानी फाल्ने काम महिनाको पहिलो सोमबार प्रकौली ब्यारेकको नेपाली सेनाले गर्छ भने महिनाको अन्तिम सोमबार सशस्त्र प्रहरीको टोलीले गर्छ।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-52789978217229189252010-11-12T11:51:00.005+05:302010-11-12T12:40:21.360+05:30आमासँग म२५ कार्तिक। तदनुसार ११ नोभेम्बरका दिन। साँझको समयले छोप्नै लागेको बेला। आफ्नै धूनमा गफ गर्दै म र एकजना साथी कामबाट फर्कदै थियौँ। 'कलंकी जाने बाटो कता हो?' एक्कासी कानमा ठोक्कियो। हामी टक्क अडियौँ र अवाज आएतिर मोडियौँ। सामान्य कदको एकजना अधबैसे पुरुष, खकने झोला भिरेर क्लान्त र अनभिज्ञ भावमा उभिएको। आडैमा उभिदै गरेका महिला उभिनै नसकेपछि थ्याच्च भुइमा बसिन्- एउटा हात टाउकोमा, अर्को हात पेटमा राखेर। पछ्यौराले टाउको ढाकेकी, लुंगीलाई पटुकीले बेस्कन कसेको, कैयौँ दिनदेखि पानी देख्न नपाएको मैलो खुट्टा र मैलिएकै सामान्य चप्पल तथा लूगामा रहेकी ती महिला निकै थकित देखिन्थि। श्वास फुलेर पुरै शरीरलाई नै कम्पन दिईरहेझैँ लाग्थ्यो। <br /><br />बबरमहलको नेपाल कला परिषद्बबाट प्रसुति गृह छिर्ने बाटो हुँदै कलंकीतर्फ जाँदै गरेका रहेछन् ती जोडी। तिनको गन्तव्य थियो धादिङ। काठमाडौ शहरको चमकधमकबीच गरिबी र अशिक्षाले पलपल खाइरहेको जीवनको चिनो बनेझै लाग्थ्यो तिनको शरिर र भेषभूषा। अनभिज्ञताले पूरै लपेटेको तिनको भावभंगीमा र तिनले तय गरेको पैदल मार्ग। <br /><br />'आधा घण्टामा त कुनैपनि हालतमा पुगिदैन बा। अनि वहाँ त बिरामी हुनुहुन्छ जस्तो छ। गाडीमा जानुस्। नत्र तपाईहरुलाई रातभरि लाग्छ।' <br /><br />'आधा घण्टा लाग्छ रे अब, यहाँबाट माथि गएपछि राजाको मूर्ति आउँछ रे (मतलब त्रिपुरेश्वर चोक) अनि सोझै जानु रे भने' उनी आफ्नो बाटो सही हो हैन भन्ने निर्क्यौल गर्ने चेष्टामा थिए। तर साथैमा रहेकी महिला भने बोल्न सक्ने अवस्थामा थिइनन्। चुपचाप निहुरिएर आफ्नो अवस्थालाई झेल्दैथिइन्। <br /><br />शिक्षण अस्पताल, सिनामंगलबाट २१ दिनपछि डिस्चार्ज भएपछि अलपत्र परेछन् उनीहरु। दिउँसो २ बजेदेखि पैदल हिडेर बबरमहलको त्यो गल्लीमा अइपुगेका ती जोडीलाई बाटोमा सोधेजति सबैले कलंकी पुग्ने छोटो बाटो देखाइदिएपछिको उनीहरुको साहसको नजिता थियो त्यो। साथमा कौडी नभएपछि गाडीले लान मानेन। अनि उनीहरु हिड्न थाले। कलंकी पुगेपछि जसोतसो धादिङ कसो नपुगिएला भन्ने ती अधवैसे पुरुषको अड्कल थियो। ग्याष्ट्रिक- आम नेपालीको साझा र सामान्य सम्पत्ति- बिग्रिएर अल्सर भयो। अब अप्रेसन गर्नुपर्ने रे। त्यसको लागि मंसीरमा आउनु भनेर अस्पतालले छुट्टि दियो। फर्केर अस्पताल आउने तिनको अवस्था त परै जाओस् तत्काललाई घर पुग्ने समेत ठेगान छैन। कठै ! सच्चा नेपाली जन। खाजा न बिश्राम, लगातारको हिडाईले बल्ल तल्ल त्यहाँ टेक्न आइपुगेका ति दुईजनालाई देख्दा मन अमिलो भयो। यी सब तामझाम, साधन स्रोत र सुविधाहरु बेकारका लागे। के गर्ने ति सबै कुराको साँठगाँठ मान्छेको दुःख र समस्यासँगभन्दा बढ्ता अर्थसँग छ। अनि यो समय र मान्छेको मानसिकता पनि अर्थकेन्द्रित भइसकेको छ। मेरो सोधाईमा तिनको जवाफ दिने क्रम चलिरहँदा तरकारी किनेर फर्कदै गरेका अन्य दुई महिलाहरुको पनि ध्यान केन्द्रित भयो।<br /><br />'हामी गाडी चढाइदिन्छौ। अब जाउँ गाडी चढ्न। नत्र ढिला हुन्छ।' मेरो यो कुरामा अलि अप्ठ्यारो मानेर अलिकति ठाउँको उठाएर हातले इशारा गर्दै थिइन् बिरामी महिला। ती पुरुष चुप लागे। तरकारी किनेर फर्केकी एक महिलाले बचेकुचेको पैसा नगनीकनै दिइन्– 'लिनुस यो पैसा केही किनेर खानुस् गाडी उहाँहरुले चढाइदिनुहुन्छ।' अर्की महिला चाहि मसँग त कत्ति पनि पैसा नै छैन भन्दै चुक्चुकीदै थिइन्। एकैछिन हराएपछि कहाबाट हो कुन्नि पचास रुपैया ल्याएर दिइन्। हामी गाडी चढ्नेतिर मोडियौँ। सुस्तरी हिड्दाहिड्दै ती महिला पुनः थुचुक्क बसिन् २० मिटर नहिड्दै। हरेक २० मिटरको दुरीमा बस्नैपर्ने तिनको अवस्था एकदिनको नतिजा हैन, सोच्दैखेरी पनि आइयाऽऽऽ कत्ति नमिठो भने। हतारहतार गाडी रोकेर उनीहरु चढे। बिरामीलाई सिट मिलाइदिन अनुरोध गर्यौ हामीले। उनीहरु चुपचाप गाडी चढे, अनि गाडीको गतिसँगै टाढा भए। थाहा छैन ती आफ्ना गन्तव्यमा पुगे-पुगेनन्। कतै कलंकीको सडक पेटीमा ज्यानमा सिउरेको एक जोर लुगामा चिसो सिरेटोसँगै कठ्यांग्रिए कि ! <br /><br />मैले ति बिरामीलाई नजिकबाट नियाल्न खोजे बीच बाटोमा, झिसमिसे अध्यारोमै भएपनि। तिनी एकदम परिचित र मेरै आफ्नै पो रहेछिन्। उमेरले ४० ननाघेकी होलीन् तर उनको मुहारमा अनगिन्ती दुःख र पीडाका धर्साहरु लमतन्न परेका। उमेरभन्दा बढी नै बुढ्यौली पालेर तिनी शान्त तलाउझैँ एकैनासको भाव बोकेर मौन छिन्। तनमनमा हुरी लुकाएर आफ्नो शरिरलाई सिन्कीझैँ सुकाएर चुपचाप जे आइपर्छ त्यही गर्ने बानी बसालेकी, सकीनसकी संघर्ष गरिरहेकी ती महिलासँग म खूब नजिक छु, तिनको मनको गहिराईसम्मै। मैले उनको कष्ट र बेदनालाई धेरै अघि नै एकदमै नजिकबाट छामेको छु, ओल्टाइपल्टाइ हेरेको छु, देखेको छु र केही गर्न नसक्ने आफ्नो विवशतासँग पनि जुधेको छु। आँखाको चेपचेपबाट लुकाएर आँसुको उपहारबाहेक अरु दिन नसक्नुको अकर्मण्यता मुटुमा रोपेको छु। मेरो लागि नै यी सब परिचित छन् भने भुक्तभोगीको लागि यी र यस्ता कुरा त नित्य कर्म अन्तर्गतको व्यायाम हो। जुन कोही कसैको लागि स्वस्थकर नभएपनि जीवनको एक अभिन्न कर्म मानी गर्नैपर्नै एउटा आदत बसीसकेको छ। हो यस्तै आदत बसाल्न बाध्य भएकी, दुःखमाथि दुःखको भारी खेपेकी मलाई जन्म दिने मेरै प्यारी आमा। हो तिनी मेरी आमा नै हुन्। उबेलाको मेरी आमा र यिनमा कुनै अन्तर छैन। जो कुनै प्रश्न र शंकाबिना जस्तोसुकै यात्रामा पनि अघि बढिरहन्छिन्। कहिलेकाही उनको मौनता र शान्त स्वभावमा जोडले ढुंगा हानेर बिथोल्न र थोरै भएपनि मुर्मुरोपन निकाल्न औद्यी जोड गरे। तर म हार्छु। उनको धैर्यताको अगाडि मेरो जोड त्यसै बिलाउँछ। <br /><br />आमा मुश्किलले आफ्नो पाइला चाल्दै जान्छिन् म उनको पटुकीको फुर्का समातेर उनीसँगै हुन्छु। उनी टुसुक्क कुनै ढुंगामा बस्छिन् या त यसै घाँसको बुट्यानमा थचारिन्छिन् श्वास फुलाएर। कहिलेकाही त लहरे खोकी नै लागेर हुरुक्कै हुन्छिन्। म के गरुँ कसो गरुँ ? भन्ने उकुसमुसुसँगै उनीतिर हेर्छु। उनको पिठ्युमा हात राख्छु। तिनी मतिर हेरेर मुश्किलले हाँसेझैँ गर्छिन्। मलाई राम्ररी थाहा छ मेरो माया मानेरै यसो गरेकी हुन् उनले। हामी धामी (झाँक्री) कहाँ झारफुक गर्न हिडेका छौ। त्यसो त पहिलेपहिले १५ मिलेट मै पुग्थिन् रे मेरी आमा। यो पाली त बिहानको भात खाएर घरबाट हिडेको घाम त टाउकामै आइसकेछ- उनी आफैले भनिन्। मैले नि यसो हेरे, मेरो छाया देखिन। आमाको छाया नि देखिन, पड्के छाया मध्यदिनको घामले खाएछ। <br /><br />कान्ले उकालोले पनि आमालाई धेरै दुःख बेसायो। मनमा मायाको बाढी उर्लेर आउँछ। पहिले पहिले घाँस दाउरा गर्दा तिनै बाटोमा ठम्ठम्ती बडेमानको भारी बोकेर मलाई डोर्याउँथिन्। तैपनि तिनी म भन्दा कता हो कता बढ्तै हिड्थिन्। म भन्थे 'आमा कत्ति छिटो हिडेको ? मेरो खुट्टै पुग्दैन।' अहिले म ८ वर्षको छु। उनी ४० वर्षकी। म उनको नातिनी भन्न सुहाउने देखिन्छु। उनको धेरै दाँत छैनन्। मखमली चौबन्दी चोलोको रंग खुइलिएर बेरंगको देखिन्छ। लुंगी थोत्रो भएर बुट्टा हराएका। अनि हातैले बुनेको खेस (खाडी)को पटुका भने सबैभन्दा राम्रो देखिन्छ। त्यसको टुप्पामा राम्रो फूलबुट्टा पनि आमाले आफै भरेको। गहुँगोरो सुलुत्त परेको मुहारमा दाँत नभएपनि उनको दुर्लभ थोते हाँसो मेरो लागि उपहार सरह। हुन त म नि कहाँ गतिलो देखिन्छु र ! कपाल कति दिनदेखि नकोरेर लट्टा परेको। लुगा मयलले कट्कटिएको। खाली खुट्टा, त्यो पनि मयलले ढाकेको। खैरो रंगको पोलिस्टरको सर्ट खुम्चिएर माथि माथि सरेको, टाँक फुस्किएर हुपसियोले धानेको, निलो फ्रक ठाउँ ठाउँमा च्यातिएको। यसो आफैलाई हेर्दा प्वाखबिनाको कुखुराको चल्लाझैँ देख्छु। अनि मनमनै आफ्नो लुगा देखेर खिस्स हाँस्छु– 'भोत्लोङ्गे चल्ला' उपनाम भिरेर। <br /><br />आमा फेरी उठ्छिन्। 'हिड्', संकेत गर्छिन् इशाराले। म फेरी उनको पटुकाको फुर्को समात्छु। एवं रितले हाम्रो बाटो काटीरहेछौँ। केही पाइला हिड्यो, बिसायो। हिडिरहेको बाटोसँग मलाई उठ्नु रिस उठेको छ। म सानो भएकोमा पनि उठ्नु रिस उठेको छ। 'म अलिक ठूलो भएको भए तपाईलाई बोकेरै लैजान्थे हगि !' ओहो उनी त क्या मज्जाले हासिन्। के चाहियो र मलाई। मनमनै सोचे- साँच्चै म उनलाई बोक्न सक्ने भए त झनै मख्ख पर्थिन्, अनि उनलाई यत्रो कष्ट नि हुन्नथ्यो नि ! म किन ढिलो बढेको होला छिः <br /><br />बल्ल तल्ल हामी धामी दाईकोमा पुग्यौँ। तर घरमा केही छैनन्, धत्तेरीका। दैलोमा ओछ्याइएको गुन्द्रीमा आमा कुक्रुक्क परेर सुतिन्। मैले देखेअनुसार उनी जहिलेपनि त्यसैगरी सुत्थिन्। सुत्दा पनि आरामले निष्फिक्री सुत्न केले नदेको होला कुन्नी ? कोही देखिन्छन् कि भनेर म एताउति चाहार्छु। धमिनी भाउजु घाँस बोकेर देखा परिन् माथि बारीको कान्लामा। धामी दाई र खेतालालाई खाजा पुर्याउन गएकी रहेछिन्। भारी गोठमा बिसाएर घरभित्र छिरिन्। घट्घट् अमखोरामा पानी पिइन्। धामी दाईलाई लिन जाउ भनेर मलाई औलाले बाटो देखाएर पठाइन्। आमासँग केही सोध्दै थिइन् धमिनी भाउजु। म सरासर बारीको कान्ला नाघ्दै उकालो लागे मनमा ठूलो आश लिएर। मेरो खल्तीमा बसेको मोबाइल थरथरी काम्न थालेपछि म आफूलाई सिंहदरबारको पूर्वी गेटनेर हिडीरहेको पाउँछु। धामी दाई त मेरै खल्तीमा पो रहेछ- भावुक सम्झनाको बिट मार्दै भने।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com12tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-62408821598191635682010-07-08T17:05:00.000+05:302010-07-08T17:27:21.059+05:30फिलिलि.... सिन्धुली गढी'सिन्धुली गढी घुमेर हेर्दा सुन्तली मै<br />कतिमा राम्रो दरबार मार्यो नि मायाले मार्यो'<br /><br />ऐतिहासिकता बोकेको त्यो सिन्धुली गढी अनि त्यसैको सेरोफेरोमा रचिएको यो प्रख्यात लोक गीत धेरैले सुनेको र धेरैको मुखमा झुण्डिएको हुनुपर्छ। गायक कृष्णविक्रम थापाको स्वरमा गुञ्जिने यो गीत सुन्दा सिन्धुली गढीस्थित दरबार उति नै सुन्दर, आकर्षक होला, जति पहिले थियो भन्ने लाग्न सक्छ। तर यो गीतको भाव बोक्ने सामर्थ्य अब त्यो दरबारमा रहेन। यद्यपि गीत रहुञ्जेलसम्म गीतमा उक्त दरबार सदैव उत्तिकै सुन्दर भई बाँचीरहनेछ कालान्तरसम्म। <br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYNa8qsr5TdRhpmy79QuShyYh_iV92SLylwXE-mVtzS5-WBasLssEo0_gPKkEc_Ye3qSCFyKTCx9hgaGf3uzJHi5N-yR_56rzZwdRBmNoZ0TJiBFXgLCFy3mhW2sxo45ACEu2fbH4P5A/s1600/darbar.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYNa8qsr5TdRhpmy79QuShyYh_iV92SLylwXE-mVtzS5-WBasLssEo0_gPKkEc_Ye3qSCFyKTCx9hgaGf3uzJHi5N-yR_56rzZwdRBmNoZ0TJiBFXgLCFy3mhW2sxo45ACEu2fbH4P5A/s320/darbar.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5491497648439887074" /></a> सिन्धुली गढी घुमेर हेर्दाः दरबार...।<br /><br />सिन्धुली गढी पुग्नु अघि त्यहाँको दरबार कस्तो होला ? गढीहरु कस्ता होलान् ? कस्ता थिए अनि कस्ता भए होलान् ? भन्ने कौतुहलता मनमा थियो। त्यहाँ पुगेपछि थाहा भयो– कृष्णविक्रम थापाको स्वरमा जीवित रहेको दरबार अब भग्नावशेष भइसकेछ । पर्यटकीय महत्वको स्थल हैन अब पुरातात्विक महत्वको गढी बनिसकेछ। बाँकी रहेका भौतिक संरचनाको संरक्षण अलि पहिल्यै भएको भए यसले पर्यटकीय स्थलको रुपमा विकसित हुने थप सम्भावना बोक्थ्यो सायद भन्ने भान हुन्छ। तर दरबारबाहेक गढीहरुमा भने संरक्षण गरिएकैले जे जति र जस्ता संरचना छन्, अहिलेसम्म बचेका हुन्।<br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEja7UNtn5tnOmfBJG0fnTwssRExq6BRRp9mjz4M_s5pRoK4ObJhErIcv801XK2cvUtBK8cziJq1fatFf95PduTJ0cwquv1YEIrhc3EO4orDH9g8nVShQnYqL5TDX3Nus4WZyK9ul3WDAg/s1600/bato.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEja7UNtn5tnOmfBJG0fnTwssRExq6BRRp9mjz4M_s5pRoK4ObJhErIcv801XK2cvUtBK8cziJq1fatFf95PduTJ0cwquv1YEIrhc3EO4orDH9g8nVShQnYqL5TDX3Nus4WZyK9ul3WDAg/s320/bato.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5491497629603590226" /></a> जापानको सहयोगमा बनेको फिलिलि बाटो।<br /><br />केही हप्ता अघि मात्रै ऐतिहासिक थलो सिन्धुली गढी, दरबार र व्यवस्थित नागबेली सडकसँग साक्षात्कार हुने मौका मिल्यो। स्थानीयसहित आठ जनाको समूहमा हामी सिन्धुलीको कमलामाई नगरपालिकाबाट गढीतर्फ लाग्यौँ मध्यान्हतिर। जापानकै लगानी र निगरानीमा बनेको सडक हाम्रो लागि गन्तव्यतर्फ लम्कदाको मुख्य आकर्षणको विषय बन्यो। साँघुरा देखिने पहाडका भित्ताहरुमा सजिलैसँग घुमाइएका आकर्षक सडक, वर्षायाममा पानी काट्न बनाएका कलबर्ट, वरपरको रमणीय प्राकृतिक दृश्यहरुसँगै हामी गढी चढ्दै थियौँ। प्रदुषणयुक्त खाल्डाखुल्डी बाटोमा अटाइनअटाइ घस्रीने गाडीमा यात्रा गर्दागर्दाको हैरानी त्यहाँ रहेन- फिलिलि गाडी गुड्यो। मनै चंगा। अझ हाम्रो भ्रमण टोलीमा लेखक खगेन्द्र सँग्रौला दाई पनि भएकाले विशेष रमाइलो थियो। त्यहाँको भूगोल र सडकको बनोटसँग दंग पर्दै गरेका उनको मुखबाट एक वाक्य फुत्कियो 'बाटोचाहिँ काइदाको बनाएछन्'। स्थानीय सहकर्मीहरु पनि साथै भएको हुनाले जानकारी थुत्न हामीलाई सजिलो थियो। सिन्धुली गढीको विशेषता, महत्व र इतिहासका पक्षसँग जानकार बन्दै हामीले बाटो कटायौँ। साथै विश्वकपको रन्को पनि चलेकोले छोटो विश्रामकै रुपमा विचविचमा धेरथोर त्यसको चर्चासँगै हामीले गढीको प्रमुख गौँडामा पाइला टेक्यौँ। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg58ZEIkIC6mWrKAVJChfYjofWlOXhXhSR2D700t2bszlC8Nybat9uZH2LY0hPb2hHzaPq_Log9_pHwMizG2e1TkVjIa1R9pavCfse6XZhgO88W340kRnuYKsq2vJpKE_jmHD8dsZJsiA/s1600/main+killa.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 179px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg58ZEIkIC6mWrKAVJChfYjofWlOXhXhSR2D700t2bszlC8Nybat9uZH2LY0hPb2hHzaPq_Log9_pHwMizG2e1TkVjIa1R9pavCfse6XZhgO88W340kRnuYKsq2vJpKE_jmHD8dsZJsiA/s320/main+killa.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5491497669319933314" /></a> प्रमुख गौँडा प्रवेशद्वार। यो द्वार केही समय अघि मात्रै बनाइएको हो। पुरानो द्वारको आधारमा यो द्वार बनाइएको रहेछ।<br /><br />अँग्रेज र गोर्खालीको युद्धमा गोर्खालीको जीत हुनुमा त्यहाँको भौगोलिक बनोट पनि प्रमुख पक्ष थियो। त्यहाँ पुग्दा लाग्यो, त्यो कुरा सत्य रहेछ। गौँडाको भूगोल निकै उचाईमा छ। त्यहाँबाट बैरी (दुश्मन)हरु आए-गएको सजिलै देख्न सकिने र जताततै सिस्नु र अरिङ्गालको गोलो भएको हुँदा त्यत्तिबेला दुश्मन 'यहाँको झारै बैरी, किरै बैरी' भन्दै भागेका थिए रे ! स्थानीयबासी दाई मोहन बराल वरपरका सिस्नु्घारीतिर देखाउँदै हामीसँग भन्दै थिए। गौँडालाई चौतारामा रुपान्तरण गरिएको रहेछ। वरपर लहलहाउँदो सिस्नुघारी, बिचमा ठूलो बरपिपलको जोडा र सिरसिरे बतासले यात्रीहरुलाई लोभ्याइरहेको थियो। त्यसपछि हामी सोझै गढी दरबारतिर हानियौँ। दरबार हेरेर गढीतिर लाग्दै गर्दा थक्थक् मान्दै खगेन्द्र दाई भन्दैथिए 'कम्तीमा यसको भौतिक संरचना मात्रै बचाउन सकिएको भए अर्कै महत्वको हुन्थ्यो यो स्थल।' भग्नावषेश दरबारलाई वरपर पलाएका बोटविरुवाहरुले ढाकेझैँ देखिन्थ्यो अलि परबाट हेर्दा। छेउमै पुग्दा ईटाद्वारा निर्मित दरबारको मोटामोटा भित्ता, केही बाँकी रहेका झ्याल र बिम मात्र थिए। स्थानीयबासी दाई उज्जवल बरालले बच्चाबेला देखेको दरबारको सम्झना गर्दै भने 'म सानोछँदा दरबारमा जस्ताको छानो थियो, झ्यालहरु थिए, यो दरबार दुईतले थियो।' अहिले छानाको नाम निशान छैन। झ्यालहरु भ्वाँङमा परिणत भएका छन्। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0-76n_AOdErgXZbnluhaAlg8bxmwn6Q0W4JZjGHZP0sAlyX-5TEK6JYBvalAlOO6jt6GtmivqCG9iyOsZhyqlSUB2hSnjwlafsIWrrDyrLgMr9SidbFuCwjapNFFS_Y1zsMyLal9j2A/s1600/IMG_3281.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0-76n_AOdErgXZbnluhaAlg8bxmwn6Q0W4JZjGHZP0sAlyX-5TEK6JYBvalAlOO6jt6GtmivqCG9iyOsZhyqlSUB2hSnjwlafsIWrrDyrLgMr9SidbFuCwjapNFFS_Y1zsMyLal9j2A/s320/IMG_3281.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5491497657720044642" /></a><br />गढीस्थित ठूलो किल्लाको बीचमा रहेको ईनार। जसलाई केही समयअघि मात्रै मर्मत गरिएको प्रष्टै देखिन्छ।<br /><br />बनोटको हिसाबले एकदमै टिकाउ देखिने दरबारलाई संरक्षण नपुगेकैले भौतिक संरचना मासिदै गएको प्रष्टै हुन्थ्यो। दरबार र गौँडा पुग्दैखेरी उहिलेका शासकहरुले आफ्नो राज्य टिकाउनको लागि रोजेको भौगोलिक उत्कृष्टता, दुश्मनसँग लड्नलाई अपनाएको दुरदर्शितालाई मनमनै सलाम दिए। सुरक्षाकोनिम्ति खडा गरिएका गौँडा उचाईमा छ। मुख्य मुख्य गढी (किल्ला)हरु उचाईमा छन्। पिउने पानीको भण्डारणको लागि एउटा दीर्घकालीन इनार छ। सुरक्षामा खटिनेहरुको लागि ढुंगा खोपेर बनाइएको गहिरो कुवा छ, जसमा धारा पनि जडान गरिएको छ। दरबार उचाईमा भएपनि थुम्काको आडमा सुरक्षित बनाइएको छ। छेवैमा ठूलो टुँडीखेल छ, जहाँ भर्खरै मात्रै एकीकृत नेकपा माओवादीले भारत विरुद्ध भण्डाफोर अभियानबारे आमसभा गरेर अभियानको आरम्भ गरेको थियो। गढीको चुचुरोमा उभिँदा नेपालको विशिष्ट भौगोलिकता : हिमाल, पहाड, तराईलाई एकै साथ देख्न पाउनु एउटा आनन्दको क्षण थियो। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEid3FpDx2vdYy2XcJKddjv3fCJ1JfeK6sp9sUIPCxXTBMOJusEMHf8QxiFqzzFTfS7nVO0s7AlUzmnIPtghy81dTPaBheRttxVChTEvYtbptFyP9RrbkpctfBSLoujaYC6jxxiuRXjC6w/s1600/tudikhel.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEid3FpDx2vdYy2XcJKddjv3fCJ1JfeK6sp9sUIPCxXTBMOJusEMHf8QxiFqzzFTfS7nVO0s7AlUzmnIPtghy81dTPaBheRttxVChTEvYtbptFyP9RrbkpctfBSLoujaYC6jxxiuRXjC6w/s320/tudikhel.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5491501848355840418" /></a> गढीस्थित टुँडीखेल। जहाँ भर्खरै माओवादीको अभियानमा प्रयोग गरिएको हेलीप्याडको निशान आलै छ।<br /><br />कमलामाई र गढीको यात्रामा आधा घण्टाको दुरीमा छाला काढ्ने गर्मी र मनै लोभ्याउने शितलताको अनुभव गर्यौँ। गुड्दागुड्दैको गाडीबाट अचानक हातको चोरी औँला एउटा थुम्कोतिर सोझ्याउँदै सञ्जय दाईले भने 'ऊ त्यो सक्कली भद्रकाली हो। सबैभन्दा पहिले भद्रकाली यहि उत्पति भएको हो। पछि काठमाडौमा सारिएको हो रे' तर त्यसभन्दा बढी त्यसबारेमा सोधखोजै भएन। मैले झ्यालबाहिर हात निकालेर क्यामेरा सोझ्याइहाले हत्त न पत्त। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTuNPLdfG2EwOzdHcKXd7P-dbEC38pdHQwIoM1sxht08FMnVcbqSpK7FmrWIAbPwR7U43ROSHHeiosIMtREXJlxAg-8TqsF8wIQ1jl874j4KNMVavqKiYTijA3Ra9A1iU_rrgYsW_aZQ/s1600/bhadrakali.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTuNPLdfG2EwOzdHcKXd7P-dbEC38pdHQwIoM1sxht08FMnVcbqSpK7FmrWIAbPwR7U43ROSHHeiosIMtREXJlxAg-8TqsF8wIQ1jl874j4KNMVavqKiYTijA3Ra9A1iU_rrgYsW_aZQ/s320/bhadrakali.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5491497641700852594" /></a> सक्कली भद्रकाली उत्पति भएको मानिने थुम्को।<br /><br />सिन्धुली गढीको चुचुरामा घुमीरहँदा दरबारको सुन्दरता बोकेको त्यही गीत मुखमा झुण्डिरहेको थियो। सायद म नजानिदोगरी गुन्गुनाइरहेको थिएँ। एक्कासी समूहमा कसैले भन्यो : सिन्धुली गढी घुमेर हेर्दा सुन्तली मै कतिमा राम्रो दरबार... हैन, अब त 'सिन्धुली गढी लेट्स् गो बडी भत्कि नै सक्यो दरबार...' भन्नुपर्ने भएछ।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com10tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-23808144426054721152010-07-02T16:37:00.001+05:302010-07-02T17:32:06.475+05:30अल्छे ब्लगरमेरो ब्लग लामो समयदेखि लम्पसार परेको देख्दा सबैलाई थाहा भइसकेको छ- अब्बल अल्छे ब्लगर परे। कुटीमा चहलपहल हुन पनि ठूलै उत्सव हुनुपर्ने झैँ भयो अब त। केही दिन अघि सक्रिय ब्लगर जोतारे धाईवा (जीवन कार्की)ले च्याटमा '१ नम्बरको अल्छे' भन्दा मलाई खूब घत पर्यो। म निकै बेर हाँसे। म हाँसीरहेकै बखत उनले 'यसैमा ब्लग गर्नुस्' भनेर सुझाए। यसो विचार गरेः सक्रिय रहेकाहरुले अल्छे ब्लगरका बारेमा लेख्नुभन्दा अल्छेले नै एकपल्टलाई झारो टार्दा बेसै होला भन्ने सोचे र उनको सुझावलाई माने। फेरी उनले 'म पर्खेर बस्छु है' भनेर अल्छेलाई झक्झकाउदै उत्साह पनि दिए। धाईवाजीले सोचेअनुरुप होला नहोला। राम जाने। मैले यति नै जाने।<br /><br />मेरो विचारमा अल्छे ब्लगरमा हुने या हुनुपर्ने केही गुणहरु छन्। जसले अल्छेको पहिचान दिन्छ। त्यसैको आधारमा अल्छे ब्लगरको कोटामा नियुक्त हुन उपयुक्त वा अनुपयुक्त भनेर खुट्टयाउन सकिन्छ। यी कुरामा सहमत-असहमत या थपथाप गर्न पनि ब्लगर साथीहरुलाई आग्रह छ। जे भएपनि यो चाहिँ अल्छे ब्लगरको जुझारु अनुरोध हो है। <br /><br /><strong>अल्छे ब्लगरका गुणः</strong><br />अल्छे ब्लगरको ब्लग पोष्टबीचको दुरीको अन्तराल एकदमै लामो हुनु नै उसको प्रमुख पहिचान हो। कार्य व्यस्तताको कारणले पनि यो हुनसक्छ। तर जहाँ इच्छा त्यहाँ उपाय भन्ने उक्ति पनि लागू हुन्छ होला। किनकी वरपरका केही परिचित व्लगरहरुले साइबरमा धाइधाइकन पनि समय समयमा ब्लग गरेकै छन् भने कम्प्यूटर, इन्टरनेटको पहुच र सुविधा भएका ब्लगरहरुले पनि समयमा अपडेट गरेका हुँदैनन्। <br /><br />१. बीस दिन, महिना, दुई महिना, तीन महिनामा एउटा टाँसो हालेर ब्लगलाई त्यान्द्रोझैँ झुण्ड्याएर बेला बेलामा व्युझाउँने। तर ब्लगिङ भने नछाड्नु। <br />२. टाँसो हालेको केही दिनसम्म केही प्रतिक्रिया आए कि भनेर ब्लगमा छिर्ने तर बिस्तारै आफैले आफ्नो ब्लगमा छिर्न कम गर्नु। तर अर्को टाँसोको लागि भने बेलाबेलामा हल्का सोच्नु। <br />३. आफ्नो ब्लगमा हप्ता वा पन्ध्र दिनमा एउटा पोष्ट हाल्न पनि साइत नजुराउनु तर छरछिमेकी ब्लगतिर भने अपडेट हुनासाथ चाहार्न नछाड्नु। मन लागे कमेन्ट पनि ठेलीहाल्नु, बेलाबेला 'ह्या के लेख्नु' भन्दै कमेन्ट नठेलीकनै बाहिरिनु। <br />४. टाँसो हाल्नुपर्ने भनेर धङधङी बोक्दाबोक्दै छरछिमेकमा टाँसोको ओइरो लागिसक्दा पनि आफ्नोमा एउटा पनि ठेल्न नसक्नु। <br />५. आफूले सोचेझै अरुले ठेलीसकेछन् भने एउटा गतिलो बहाना 'अर्कैले गरिसकेछ अब मैले किन गर्नु' भन्दै आफैलाई सम्झाउँदै बस्नु।<br />६. किन ब्लग चाँडो चाँडो अपडेट नगरेको भनेर कसैले सोधेमा स्पष्टीकरण दिने खुराकको खाँचो नपर्नु। यद्यपि जाँगर चलाएमा अपडेट हुन सक्ने कुरा आफैलाई भलीभाँती थाहा हुनु। <br />७. ब्लगर हुँ पनि होईन पनि 'खै...' भन्ने दोसाँधमा बस्नु। तर मौका परेमा ठाँटले म पनि ब्लगर हुँ भन्न रुचाउनु।<br />८. कहिलेकाही ब्लगिङ छाड्दिन्छु भन्ने तैपनि छाडीहाल्न चाहि नसक्नु। ब्लगिङको मोह बोक्ने तर मोहलाई व्यवहारमा उतार्न ढिलाई गर्नु।<br />९. अल्छे ब्लगरकै रुपमा सही तर ब्लगिङ चाहिँ गर्छु भनेर ओकेजनल्ली अपडेट गर्नु। जे पायो त्यही विषयलाई पक्रेर ठेलिदिनु।<br />१०. छिमेकीको अपडेटहरु हेर्दा दंग पर्नु तर आफ्नो अपडेट देख्दा 'अब गर्छु' भन्दै बस्नु।<br /><br />अब साथीहरुले पनि केही थप्नुस्, घटाउनुस्। स्वीकार्नुस्, नकार्नुस्। यी गुणहरु तपाईमा छन् भने अल्छे ब्लगरको एउटा समूह नै खडा गरुँ कि? कि चाहिँ जाँगरे ब्लगरमा लाम्कौ कि?कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com15tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-42914809037069800442010-05-19T10:08:00.000+05:302010-05-19T11:35:20.296+05:30सत्यवादी चरनदास चोरगर्वका साथ चोर्ने पेशा अँगालेका चरनदास। उनलाई आफ्नो चोर्ने कौशलता र कार्यप्रति खूब लगाव छ। खूब गर्व छ। आफ्नो पेशाप्रतिको इमान्दारिता, ख्यालख्यालमै गरेको वाचाप्रति समेत अडिग रहने र साँचो बोल्ने प्रण पूरा गर्ने क्रममा उ सामान्य चोर रहदैन। सम्मानित र नामी चोर बन्न पुग्छ। इमान्दारिता र सत्य बोल्ने साहसका कारण, साहसकै साथ उ मारिन्छ। उसको हत्या त हुन्छ तर उसको सत्यता र इमान्दारिताको जय जयकार पनि हुन्छ। यो सार हो, लोक नाटक 'चरनदास चोर'को। गत आइतबार (जेठ २) राष्ट्रिय नाचघर जमलमा मण्डला थिएटरकै निम्तामा ११ जनाको जम्बो टोली नाटक हेर्न पुगेका थियौँ। त्यही अवसरको फाइदा उठाएर ब्लगमा ठेल्दैछु। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiEkUWaljwyBLCP-sGMkgYdCI27tizQX_hcO5Uqp0W2MnOiYWaPZ602PTBvv3yMm3LQbRVEJvCALSw_gT7GjcQoyf32VwE-j07B58ZNhiFvaIiSsIx-JqZ73AXKBsuBuzTq58qGYouwGg/s1600/Charandas.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 214px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiEkUWaljwyBLCP-sGMkgYdCI27tizQX_hcO5Uqp0W2MnOiYWaPZ602PTBvv3yMm3LQbRVEJvCALSw_gT7GjcQoyf32VwE-j07B58ZNhiFvaIiSsIx-JqZ73AXKBsuBuzTq58qGYouwGg/s320/Charandas.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5472544149125524850" /></a> मञ्चमा चरनदासको चर्तिकला।<br /><br /><br />चोर्दाचोर्दै सरकारी ढुकुटी चोर्ने इच्छा पूरा गरेपश्चात दरबारमा हाजिर हुँदा आफ्नो परिचय दिन्छ उः 'म चरनदास। चोर। यी दुबैलाई मिलाएर भन्दा म 'चरनदास चोर'। त्यसबखत चरनदासको आत्मविश्वास र स्वाभिमान देख्दा कुनै सम्मानित पद र पेशा अँगालेका र सम्मानित पदवी हासिल गरेका व्यक्तिले संसारसामु आफ्नो परिचय दिएभन्दा फरक लाग्दैन। चोर्नुलाई आफ्नो धर्म ठान्ने चरनदास रानी समक्ष सफाई दिँदै भन्छनः 'म आफ्नो धर्म कर्म कसरी बिर्सन सक्छु।' जिम्मेवारी बोध नभएको एउटा सामान्य चोरमा इमान्दारिता, मानवीयता र सत्यवादको दह्रो प्रतिबद्धता पलाएपछि सबैलाई आश्चर्य लाग्छ। चोरेर भाग्ने क्रममा अन्जानमै गुरुसँग चारवटा वाचा गर्छन् चरनदासः 'सुनको थालमा नखाने, हात्ती घोडामा सवार नहुने, रानीसँग बिहे नगर्ने र कुनै पनि हालतमा शासक नबन्ने।' गुरुले एउटा वाचा थपिदिन्छनः 'झुट नबोल्ने।' चरनदासले यी पाँचैओटा वाचा पूरा गर्छ। <br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFILqHv-WFL3_J-X7aMKDaCu6fRjdzPPA_G4q94D2LTgr_4AIgadD9GAkknFML7tuKW24f9ZcPk1_63vX7PpjuVqcwTFwkOYkf5ltDehb-7ctzYUEoaPQ2p2-MqcupFdK6m_Ntjg0SGA/s1600/cc.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFILqHv-WFL3_J-X7aMKDaCu6fRjdzPPA_G4q94D2LTgr_4AIgadD9GAkknFML7tuKW24f9ZcPk1_63vX7PpjuVqcwTFwkOYkf5ltDehb-7ctzYUEoaPQ2p2-MqcupFdK6m_Ntjg0SGA/s320/cc.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5472544157120593234" /></a> दरबारमा चरनदासको बयान लिदै रानी।<br /><br />चरनदासको प्रतिबद्धता र इमान्दारिताको अप्रत्यासित परिक्षाको घडीसँगै कथा अगाडि बढ्छ। सरकारी ढुकुटीबाट सुनको पाँचओटा मोहर चोरेपश्चात दरबार पुर्याइन्छ। रानी चरनदास चोरबाट औद्यी प्रभावित हुन्छिन्। एउटा चोरको सत्यवादी आचरण र इमान्दारिता देख्दा रानीमा उप्रति प्रेम र आदरभाव पलाउँछ सम्मानस्वरुप हात्ती घोडाको लावालस्करसहित दरबार ल्याउने प्रबन्ध हुन्छ। चरनदासको अस्विकृतिपछि बाँधिएर जबरजस्ती दरबार आइपुग्छ उ। चरनदासलाई सुनको थालमा भोजन दिन्छिन् रानी। क्रमिक रुपमा रानीले आफूसँग बिहे गर्ने र शासक बन्ने प्रस्ताव राख्छिन्। लोभ, लालचरहित स्वाभिमानी चरनदासलाई गुरुसँग गरेको वाचा तोड्ने र महायज्ञ गर्ने उपाय समेत सुझाउछिन् रानी। उसलाई ती प्रतिष्ठित ओहोदा, सम्मान र प्रस्तावहरु फुच्चे लाग्छ आफ्नो वाचा र पेशाअघिल्तिर। आखिर प्रतिबद्धता पूरा गर्न उ विचलित हुँदैन। चरनदासको अडिगपनसँग सम्झौता गर्दै रानीले अन्तिम अनुरोध गर्छिनः 'ठीक छ। तर हामीबीच जे जति कुरा भयो, तिमी कसैसँग भन्नै छैनौ।' निर्धक्क भइकन चरनदास चोर जवाफ दिन्छः 'तपाईलाई थाहै छ। मैले झुट नबोल्ने प्रण गरेको छु।' आफ्नो ओहोदा, मान सम्मान र इज्जत बचाउनको खातिर रानी आक्रोशित बन्छिन्। र उनकै आदेशमा चरनदास चोर काटिएर मारिन्छ। यसरी समाजमा कुख्यात मानिने पेशा अँगालेका तर सत्यवादी जीवन झुठो बोल्न नमान्दा मारिन्छ। तर पनि जीवित नै रहन्छ, सत्यताको अनुयायी बनेर। <br /><br />भारतीय रंगमञ्चका एक शिखर व्यक्तित्व हबिब तनविरले सन् १९७५ मा राजस्थानको एउटा चोरको कथालाई लिएर परम्परागत लोक शैलीमा यो नाटक तयार पारेका थिए। यो नाटक नेपालीमा रुपान्तर गरेर साँस्कृतिक संस्थान जमलमा मञ्चन गर्ने काम मण्डला थिएटरले गर्यो। यसका निर्देशक रंगकर्मी राजन खतिवडा, कलाकारहरु दयाहाङ राई (चरनदास), विजय बिस्फोट (गुरु), लुनिभा तुलाधर र सृजना सुब्बा (रानी), शान्ति गिरी (मन्त्री), आशान्त शर्मा (हवल्दार) लगायत शर्मिला महर्जन, कामेश्वर चौरसिया, मानस राज, उमेस तामाङ, शौरभ न्याउपाने, टंक टाइथर, कला सँग्रौला, बबिता ढकाल रहेका छन्। पात्रहरुको हाउभाउ, बोलीचाली, संवाद, विभिन्न लोक भाकामा गाइएका कोरस गीतले भारतीय लोक शैलीको नाटकलाई नेपाली लोक शैलीमा ढालिन सघाएको छ। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcBvRF1-7I10oJq2z73R3JcsxkvAHvhf4MTogiUSfysDmFhQ-ncKJYxFnD-48Ip400gk_u1DO3pP0pyQo4vtBXy4nX1lFClv-2sWHpaoQ63tbSFo-NO9Py1Z3e1-d-Tb2HdHE7mtWPSQ/s1600/IMG_3065.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 166px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcBvRF1-7I10oJq2z73R3JcsxkvAHvhf4MTogiUSfysDmFhQ-ncKJYxFnD-48Ip400gk_u1DO3pP0pyQo4vtBXy4nX1lFClv-2sWHpaoQ63tbSFo-NO9Py1Z3e1-d-Tb2HdHE7mtWPSQ/s320/IMG_3065.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5472544165596820274" /></a> चरनदास चोरको मञ्चनपश्चात दर्शकमाझ उभिएका सम्पूर्ण टिम।<br /><br />एनेकपा माओवादीको आम हडतालको कारण नाटक अभ्यासमा गाह्रो भएको र मञ्चनको तिथि समेत विचल्लीमा परेपछि निर्देशक राजन खतिवडा चिन्तित बनेका थिए। अहिले नाटक मञ्चन गर्दा उनी भन्छनः 'बन्द खुलेपछिका केही दिनको अभ्यासपछि मञ्चनमा जुटेका छौँ। यो सामुहिक काम हामी सबैको निम्ति रंगशिल्पीहरुको एउटा अर्को अभ्यास भएको छ।' चोरको पनि नाटक हुन्छ र ? चोर अनि इमान्दारिता र सत्यवादी व्यक्ति एकै हुन्छ र ? भनेर प्रश्न गर्ने र सोच्नेहरुको लागि पेचिलो जवाफ बनेको छ नेपालीमा रुपान्तर गरिएको नाटक चरनदास चोर।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-11138917884563695752010-05-14T17:03:00.000+05:302010-05-14T17:11:41.201+05:30कनेक्सनः हङकङ-नेपालमहंगो र गतिशील शहर- हङकङ। महंगीको लागि विश्वको पाँचौँ श्रेणीमा पर्दछ। तसर्थ महंगै जीवनयापन स्वभाविक हो। कामको बोझले थिचिएका जीवन। पहिलो प्राथमिकता काम। कामअनुरुपको दाम। फुर्सद भन्ने शब्दको स्थान नै नभएको दिनचर्यायुक्त जीवनशैली र शहर। परिवारकै सदस्यबीचमा पर्याप्त कुराकानी र देखभेट हुन पनि हाम्मे हाम्मे। त्यसैले पूर्व तयारीमा हरेक काम कुराको लागि समय तालिका मिलाउदै जानुपर्ने बाध्यता। एकप्रकारको यान्त्रिक र दौडधुपको जीवन जिउनुको विकल्प छैन। त्यही जीवनशैली र व्यस्तताको उपभोग र उपयोग गर्नमा हङकङे नेपालीहरु तल्लीन छन्।<br /><br />सुरक्षित, सुविधासम्पन्न र गतिशील जीवनशैली। व्यस्तता र भागदौडमै अर्थोपार्जनको सुनिश्चितता छ। अर्थोपार्जनसँगै जोडिएका विविध पक्षहरु छन्। हतारको दिनचर्या, आधुनिक परिवेश, खुला यौन परिवेशले दिएको सुविधा वा ल्याउन सक्ने चुनौति तथा पारिवारिक कलह जस्ता कुरामा सजग हुनु त छँदैछ। यस्ता कुराको नकारात्मक प्रभावले खिन्नता पैदा नगर्ने हैन। तर खिन्नतासँगै जिवन्तताको अनुभूति दिलाउने पक्षहरु अनगिन्ती छन्। <br /><br />हङकङे नेपालीको जीवनशैली, कथाव्यथाबारे लेखिरहने प्रकाश केसीले हङकङको भागदौडपूर्ण एघार वर्षे अनुभूति साट्दै एचके डट कममा लेखेका छन् 'भागदौडपूर्ण जीवन भए पनि हङकङमा जीवन अत्यन्तै सुरक्षित र सुनिश्चत छ, जीवन जीवित र सञ्चारित छ।' बाह्र वर्षेदेखि हङकङको कामकाजी जीवन बिताउदै आएकी इमकला राईको कथन पनि केसीसँग मिल्दोजुल्दो छ। उनी भन्छिन् 'हङकङको दिनचर्यामा कामबाहेक अरु कुरामा एकदमै कम समय बच्छ। त्यसमा खल्लो लाग्नु स्वभाविक हो। तर विस्मात् नै हुन्छ भन्ने हैन। अरुले पनि विस्मात् मानेरै बसेको पनि मैले देखेको छुइन। किनकी त्यही कामको व्यस्तताले जीवनमा धेरै कुरा सुनिश्चित गरिरहेको हुन्छ।' <span style="font-style:italic;">(राई नेपाल आएको मौकामा गरेको कुराकानीलाई कोट गरेको हुँ।)</span><br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmcJlUF-UxjlG54Whpcj9b0MVfaRXoWMFSsC-2VLMo2uFmXI829mz4dak7K9GZEUZcRYgwJv9tmkhx-Mpk4c-YiadCoN8RgZ2aNNvkpnTRD9HEuihNgkP5R-AdgbOLwaUdSQXdRFoZ5Q/s1600/Eimkala's+family1.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 179px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmcJlUF-UxjlG54Whpcj9b0MVfaRXoWMFSsC-2VLMo2uFmXI829mz4dak7K9GZEUZcRYgwJv9tmkhx-Mpk4c-YiadCoN8RgZ2aNNvkpnTRD9HEuihNgkP5R-AdgbOLwaUdSQXdRFoZ5Q/s320/Eimkala's+family1.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5471089113539951474" /></a>राईले बीस वर्षअघि पवन बस्नेतसँग अन्तरजातीय प्रेमविवाह गरिन्। बाह्र वर्षपहिले उनी आइडीमा हङकङ छिरिन् र श्रीमान्लाई पनि उतै बोलाइन्। त्यसपश्चात श्रीमान्-श्रीमति हङकङमै काम गर्दै बेलामौकामा नेपाल आवतजावत गर्दै आएका छन्। उनीहरुको परिवार- छोरा अरनिको र छोरी चाँदनी काठमाडौँमा बस्छन्। बस्नेत कामको अलावा एनेकपा माओवादीको भातृ संगठन 'नेपाली जनअधिकार सरोकार समाज', हङकङको सचिवको रुपमा कार्यरत छन्।<br /><br />कसिलो समयतालिकाको बाबजुद इन्टरनेटको प्रयोग, टेलिफोनमा परिवार-साथीभाईसँग अपडेट हुनु तथा सम्बन्धलाई जीवित राख्नु, नेपाली तथा देश अनुरुपको चार्डपर्व मान्नु, पारिवारिक भेटघाट, सामुहिक जमघट, घुमघाम, टेलिभिजन हेर्नु, पत्रपत्रिका तथा पुस्तक पढ्नुलगायतका क्रियाकलापमा बढी संलग्न हुन्छन् हङकङे नेपालीहरु। भौगोलिक रुपमा परिवार, देश र समाजसँग टाढा बस्नुपर्दाको बेग्लै पीडा छ। त्यो भन्दा पनि घुम्न र भेटघाटमा हङकङ पुगेका परिवारलाई पर्याप्त समय दिन नसकेको खण्डमा भने थप पीडा हुन्छ उनीहरुलाई।<br /><br />चाँदनी र अरनिको गत चार साल लगातार बाआमासँग दशैँ तिहार मान्न हङकङ पुगे। बाआमाको व्यस्तताले गर्दा प्रायजसो रुममै टेलिभिजन हेर्नु, इन्टरनेट र्सच गर्नुमै दिन बित्ने गर्छ। त्यसो गर्नु पट्यार लाग्छ। बरु नेपालमै बसेर आफन्त र साथीहरुसँग रमाइलो गर्नु मजा लाग्छ उनीहरुलाई। बेलामौकामा लुगा, खेलौना (डल), चक्लेट अनि आवश्यकीय सामग्रीहरु बाआमाले उपहारस्वरुप पठाइदिँदा रमाउँछन्। लामो समयसम्म अलग्गिएर बस्न नपरेको भएपनि देश अनुसारको भेष भनेझैँ विशेष अवसरमा उपहार लेनदेन गर्ने गर्छन् राई दम्पत्ति। फेसनको रुपमा आएको भएपनि अहिलेको परिवेशमा उपहार लेनदेनको संस्कृतिले सम्बन्धलाई थप गाढा बनाउने या ताजा पार्न सघाउँछ। तर उपहार लेनदेन त्यत्ति ठूलो कुरा नलाग्ने, बरु सन्तुलित र व्यवस्थित जीवनयापन गर्न सक्नु, व्यक्तिगत र सामजिक जीवन सँगै अघि बढाउँन सक्नु नै उपलब्धि ठान्छिन् राई। अफिसको काम र परिवारको जिम्मेवारीको बाबजुद लन्च (खाना खाने) समय, रातीको समयलाई समेत सही ढंगले सदुपयोग गरेर निस्वार्थ भावले सामाजिक कार्यमा खटेका श्रीमान्प्रति उनी गर्व गर्छिन्।<br /><br />वर्षदिन अघि आइडीमै हङकङ पुगेकी ललितपुर निवासी कमला थापाको परिवार नेपालमै छन्। श्रीमान् धन खड्गी र दुई छोरी- सराहना र इलोना। <span style="font-style:italic;">(थापाको श्रीमान् धन खड्गीसँगको कुराकानीलाई यहाँ राखेको छु)</span>। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHrAxlj_inrpB6_ytXx5F9cFmfu0NH3ezTC4rk3n6ZSat7D4S9w3J8mNyRljMcSfg9hJELeO4Aq18FqIWl-U8gswWptLZnlLSgH3hMH29-CRPpn0-EGC8vs5EUoW2PDOKWK-kJIiEiGA/s1600/kamala+thapa%27s+family.JPG"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHrAxlj_inrpB6_ytXx5F9cFmfu0NH3ezTC4rk3n6ZSat7D4S9w3J8mNyRljMcSfg9hJELeO4Aq18FqIWl-U8gswWptLZnlLSgH3hMH29-CRPpn0-EGC8vs5EUoW2PDOKWK-kJIiEiGA/s320/kamala+thapa%27s+family.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5471089126609460050" /></a>राई दम्पत्तिझैँ थापा र खड्गीले पनि पन्ध्र वर्षअघि अन्तरजातीय प्रेम विवाह गरे। पारिवारिक चुनौतिसँग जुधेर पारिवारिक जीवन अघि बढाए। विशेषगरी सन्तानको भविष्य राम्रो बनाउने भित्री इच्छाले कमला थापालाई हङकङ पुर्यायो। थापा हङकङ जानुअघि छुट्टिएर बस्न नपरेकोले शुरुको केही समय निकै सकसपूर्ण बित्यो दुबैको। उता थापालाई त्यहाँको रहनसहन र वातावरणमा घुलमिल हुन पनि केही समय लाग्यो। अहिले त्यहाँको भागदौडको एक अंग बनिसकिन् उनी। होटल क्षेत्रमा कार्यरत उनको समय कामैकाममा बित्ने खड्गीले बताए। हप्ताको एकदिनको बिदामा राम्रोसँग आराम गर्न नि नपाउँने कुरा राख्दै थापाप्रति माया दर्शाए खड्गीले। तर त्यो व्यस्तता बेकारमा जाँदैन। त्यसले जीवनमा केही परिवर्तन अवश्य ल्याउँछ भन्दै आशा पनि व्यक्त गर्न भुलेनन् उनले। <br /><br />अहिले सञ्चारको युगमा एकअर्कासँग गाँसिएर रहने सुविधा थुप्रै माध्यमहरुले दिएका छन्। यी दुई परिवारलाई भने टेलिफोनको माध्यमले एकअर्काको समिपमा राखेको छ। राई भन्छिन् 'हामी कहिलेकाही एता र उता बस्दाखेरी पनि टाढा छौँ झैँ लाग्दैन। दिनमा कम्तिमा ३-४ पटक कुराकानी हुन्छ। यसरी कुरा गर्दा हरेक कुरा सेयर हुन्छ र सबै कुरा थाहा हुन्छ।' अहिलेको युवा पुस्तामा अरु भन्दा पनि खासगरी जन्मदिन मनाउने प्रचलन निकै बढेको छ। आफ्ना सन्तानले पनि अरु भन्दा आफ्नो जन्मदिनमा पारिवारिक या अलि ठूलै जमघट गर्न र त्यसको अवसरमा उपहार पाउँदा निकै खुशी हुने गरेको दुबै परिवारको अनुभव छ।<br /><br />उपहारको सन्दर्भमा खड्गीले खुलेरै भने 'छोरीहरुलाई पठाउँछ। हामी चाहि दिनहुँ नै टेलिफोनमै गिफ्ट लेनदेन गर्ने गर्छौ। अरु विभिन्न झमेला गरिरहनुभन्दा यो नै उत्तम उपाय।' इन्टरनेट फोनको सर्वसुलभ र सस्तो सुविधाले घण्टौँ कुराकानी गर्दै सहज रुपमा सम्पर्कमा रहन सघाएको छ।<br /><br />हङकङको आधुतिकता, स्वतन्त्रता, अभिभावक र बच्चाहरु सँगै समय बिताउन नसक्नु र हङकङको स्कूले पढाई राम्रो नहुनु जस्ता कुराप्रति जागरुक भएर यी दुबै परिवारले नेपालमै बच्चाहरुको स्कूलको पढाईको व्यवस्था गरेका छन्। माया र अभिभावकत्व दर्शाउने समयको के कुरा! सँगै खाना खान र बस्न पनि गाह्रो हुने यथार्थलाई उजागर गर्दै राई भन्छिन् 'त्यहाँ गयो भने खाली मोबाइलमा मात्रै आमाबाउ र बच्चाहरुको भेटघाट हुन्छ। पैसा मात्रै सबैथोक हुन्छ भन्ने हैन।'<br /><br />नेपाली चाडबाडको खुशी र रमाइलो हङकङे नेपालीहरुको मनमा हुन्छ। तर व्यवहारमा उतार्न धौ-धौ पर्छ। चाडपर्वको आसपासमा सबैलाई पायक पर्नेगरी मिति तय गरेर मान्ने गरिन्छ। त्यसैले नेपालको चाडपर्व मनाउने शैली, स्वाद र अपनत्वको बेग्लै महत्व हुन्छ। तर पनि चाडपर्व मनाउन वा कामबाहेक अन्यत्रको लागि समय नपाउँदा ठूलो कुरा लाग्दैन। बरु व्यस्त शहरमा फुर्सद हुनु बोझिलो र सजाय सरोबर हुन्छ।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-41099932782263868152010-04-21T17:10:00.000+05:302010-04-21T17:37:41.856+05:30कोदास्की, गुराँस र हिउँसँग कालिञ्चोकमा नयाँ वर्षवैशाखको याम, तैपनि तुवाँलो र कुहिरोको मुस्लो। प्राय तुवाँलो र कुहिरोभित्रै ढाकिएर बस्ने गौरीशंकर, कालिञ्चोक डाँडा अनि त्यहाँबाट देखिने ठाउँहरु। मनमोहक दृश्यहरु। हिम शृंखलासँग नजिकिने, मनमोजी भएर प्राकृतिक सुन्दरतासँग ओद्यी रम्ने धोको अधुरै रहने हो कि भन्ने आशंका थियो मनमा। मंसीरदेखि माघसम्म हिउँले ढाकिने ३,८४२ मिटर उचाईमा रहेको कालिञ्चोक डाँडो, कुरी भञ्याङ, घ्याङ डाडो र अन्य थुम्काहरुमा माघयता हिमपात परेको थिएन। संयोग, चैत मसान्त र नयाँ वर्ष थालनीको संयुक्त रात गडगडाएर असिना-पानी पर्यो। त्यो रात हामी चरिकोट बजारमा थियौँ। तुवाँलो र कुहिरो हट्यो। हामी पुग्ने गन्तव्य स्थल चिमालले सेतै थियो। हिउँले ढाकेर थप सेताम्मे र मोहक भयो। बुर्कुसी मारेर उत्ति नै खेर हिउ खेल्न पुगौँ भन्ने मन भो। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgy7WF5QNNv19bz-F0OLU8OTJMfArBpCM9QZJsmBomqZq7V8PFfpt-VNtdpjpcc5gTR8gL-Od_V7w28f-p41ZRXc4wHURnbsoCNBFMmDbIoXD9qfVDA2NKvQ1O58CHyKm25rNQlUSRIxA/s1600/Kalinchowk.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgy7WF5QNNv19bz-F0OLU8OTJMfArBpCM9QZJsmBomqZq7V8PFfpt-VNtdpjpcc5gTR8gL-Od_V7w28f-p41ZRXc4wHURnbsoCNBFMmDbIoXD9qfVDA2NKvQ1O58CHyKm25rNQlUSRIxA/s320/Kalinchowk.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462553823892525730" /></a> (कालिञ्चोक भगवतिको आँगनमा हाम्रो समूह - १ जना फोटो खिच्ने साथी छुटेको छ)। <br /><br />वैशाख १ गते गन्तव्यमा पुग्न उकालो लागियो एकाविहानै। डाँडैडाडा, भीरपाखाहरु, लेकाली वनस्पति। बनपाखाभरी लाली गुराँस। उचाई बढ्दै गएपछि सेतै फुलेका चिमाल। सेतो पहिरनमा आफूलाई सजाएर प्रकृतिले हामीलाई पाइला चाल्न लोभ्याइरहेका थिए। जति उकालो लाग्यो, उति नै अग्ला गगनचुम्बी डाँडा अघिल्तिर नै उभिन पुगिन्छ। पार गर्ने डाँडाहरुको शृंखला नसकिए पनि जति माथि चढ्यो उति नै रमाइलो। प्रकृतिको वास्तविक र सुन्दर छटाहरुका लोभलाग्दो दृश्यलाई मनभरी अंकमाल गर्दै, तिनको सुगन्धको मजा लिदै तीब्र श्वासप्रश्वास र मिठो थकानसँगै उकालो लागिरहृयौँ हाम्रो समूह। हाम्रो समूहमा ६ वर्षकी प्राष्टा पनि थिइन्। प्रत्येक अग्लो डाँडाको शीरमा उभिन पुग्दा एउटा बेग्लै उचाई छोएको अनुभूतिले पुन उकालो चढ्ने उर्जा दिइरहृयो। ती डाँडाहरुमाथि उभिएर हेर्दा एकाविहानै कुहिरोको घुम्टो खोलेर कुमारी गौरीशंकर हिमाल आडैमा उभिएर मुस्काउँदै स्वागत गरिरहेझैँ लाग्थ्यो। <br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzDatcd5XL6konWI4w_oKj833JwaC00d2JaTnUUHCe0OMGcIy5YQCwnQwjIaDXG1fWrd8VnEd4vlTIBccjRKV4LOMWW0_Zu8mUKdWf4kOEf-v8-A0Nu307N5dc0iDw7dU5fe3g9nNgpQ/s1600/Gaurisankar+Range.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 204px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzDatcd5XL6konWI4w_oKj833JwaC00d2JaTnUUHCe0OMGcIy5YQCwnQwjIaDXG1fWrd8VnEd4vlTIBccjRKV4LOMWW0_Zu8mUKdWf4kOEf-v8-A0Nu307N5dc0iDw7dU5fe3g9nNgpQ/s320/Gaurisankar+Range.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462552581807917090" /></a> (चरिकोटबाट देखिएको कुहिरोको घुम्टोबाट बाहिर निस्केर निष्फिक्री हाँसेको गौरीशंकर हिमाल)। <br /><br />अधिकांश डाँडाहरु आफू सामुन्ने आफ्नै उचाईमा उभिएझैँ देखिए। तन केही थाकेझैँ भएपनि मन त त्यसै फुरुङ्ग। त्यहीमाथि प्राष्टाको फुर्ति, त्यो नाकै ठोक्किने उकालो र मुटु चिसो हुने भिरालोमा पनि आफ्नो आमा बाबुभन्दा कुशलतापूर्वक हिडीदिँदा हामीलाई थप उर्जा मिल्यो। उनलाई न लेक लाग्यो न थकान लाग्यो। न खुट्टा दुख्यो। केही बेर गले भनेर बिसाए पछि पुनः उस्तैगरी फूर्ति जागेको देख्दा हामीलाई पनि थप जोश आउँथ्यो। <br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic9cyTCx1_rQK7vnazbnnfxWhIJrOPehAZUUolrSLgsbp6LSDxRfRm3k9RYCGWlV1I8VYzADiYzX-srdM1ap-wRCEPq4oNyruM9gDjI4Wml6UYlbR8cHkcpghVBvF6vgrwDjUW-pHOAg/s1600/SDC11814.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic9cyTCx1_rQK7vnazbnnfxWhIJrOPehAZUUolrSLgsbp6LSDxRfRm3k9RYCGWlV1I8VYzADiYzX-srdM1ap-wRCEPq4oNyruM9gDjI4Wml6UYlbR8cHkcpghVBvF6vgrwDjUW-pHOAg/s320/SDC11814.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462552585443999074" /></a> (फायर क्याम्प गरेपछि प्राष्टासँग रमाउँदै)।<br /><br />चरिकोटबाट उकालो लागेपछि प्राकृतिक दृश्यावलोकन र रसापन त छँदैछ। त्यसको साथमा देउराली, थाङसा, गैरी, कुरी भञ्याङलगायतका बिसाउनीहरुमा कोदास्कीको स्वाद लिँदै केही साथीहरु जोशिइरहे। कोदोको रक्सी र आधुनिक हृवीस्कीको नामबाट फ्युजन गरेर साथीहरुले स्थानीय कोदोको रक्सीको न्वारान त्यसरी गरे। 'चुरोटले खाइमारेको फोक्सोलाई कोदास्कीको टेको लाएर उकालो चढ्ने हो नि' जस्ता वहाना बनाउँदै कोदास्कीको घुट्को लिए साथीहरुले। हामीले बाटोमा चाहिने सबै सामानहरु बोकेका थियौँ- मिस्री, चक्लेट, लसुन, बिस्कुट, ग्लुकोज, काजु, बदाम, पानी पर्दा ओढ्ने प्लाष्टिकको घुम, छोकडा आदि। त्यसको अलावा काठमाडौँ उपत्यकाको हावापानी, प्रदुषण, अस्तव्यस्त दिनचर्याबाट मुक्त हुँदै कालिञ्चोकतर्फलाग्दा कोदास्की, लोकल कुखुराको मासु, चौरीको दुध र छुर्पीले पनि यात्राको मिठास थप्यो। चिसो मौसममा अखबरे/डल्ले खुर्सानीकोको स्वादमा तात्तातो थुक्पा। त्यस्तैगरी ढिडो, आलु र अन्य दुग्धजन्य परिकारको स्वाद। आहा ! मुखैमा झुण्डिरहने स्वाद। बाटो आसपास पहेलो पाकेको ऐँसेलुको स्वाद पनि धेरै पनि लिन पाइयो। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8XfMMI0oo70qTnz-ZwPbhfHcLv7yjpNYJTuk5K707my7BtC5U47vZKrrNen1C6sCE6kj-U-L7Oc86Zks7nltzzEu-Nr6NrZ7GTCffCcRIbc5d02WO-e163fQcbvBWP53p1TQg1N8I6g/s1600/aiselu.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8XfMMI0oo70qTnz-ZwPbhfHcLv7yjpNYJTuk5K707my7BtC5U47vZKrrNen1C6sCE6kj-U-L7Oc86Zks7nltzzEu-Nr6NrZ7GTCffCcRIbc5d02WO-e163fQcbvBWP53p1TQg1N8I6g/s320/aiselu.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462553830253547714" /></a> (आहा ऐँसेलु !)<br /><br />केही थकान र धेरै उत्साहसँगै कालिञ्चोक भगवतीको डाँडो फेदैमा रहेको फलामे गौँडामा पुग्यौँ हामी। त्यहाँबाट हेर्दा कालिञ्चोक डाँडाबाहेक अरु सबै फुच्चाफुच्ची देखिन थाल्यो। फलामे गौडासँगै रहेको कुरीमा बास बस्ने योजनाअनुरुप हामी त्यहाँ पुग्यौँ। नयाँ वर्षर जनै पूणिर्मामा कालिञ्चोकको विशेष पूजाआजा गरिने हुनाले बास बस्ने थलोहरुमा मान्छेको घुइँचो थियो। त्यही घुइँचोमा हामीपनि मिसियौँ। एकातिर थामी जातिको परम्परागत नाचगान/साँस्कृतिक झाँकी थियो। अर्कोतिर कुरी भञ्याङका पसले र तीर्थालुहरु तामाङ सेलो र आधुनिक गीतको तालमा महिला-पुरुष सालाखाला नाच्दा कुरी भञ्याङ रातैभरी घन्कियो। हामी भने लोकल कुखुराको मासुसँग टन्न खाना खायौ। र चौरीको दुध खाएर सुस्तायौँ। तन सुतेको थियो। मन र कान चाहिँ सुतेन। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYDMljlejqBUAsdwa8b6PXJgMEfuVDcGHPrasjRycVMGkx6oW5tGbvvPAUtPmYhFQJ_GzX24VgAjtW7vo3cgpusS7UqOXyAyrIJvPG94N7HvEVZ5ZmG_4yKgz9YTetUr0OluH-KgsH-A/s1600/yatriharu.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYDMljlejqBUAsdwa8b6PXJgMEfuVDcGHPrasjRycVMGkx6oW5tGbvvPAUtPmYhFQJ_GzX24VgAjtW7vo3cgpusS7UqOXyAyrIJvPG94N7HvEVZ5ZmG_4yKgz9YTetUr0OluH-KgsH-A/s320/yatriharu.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462553809918491874" /></a> (कुरी भञ्याङबाट उकालो लागेपछि कालिञ्चोक चुचुरोमा टेक्दै गरेका यात्रुका लस्कर)।<br /><br />भोलिपल्ट विहानै कुरी भञ्याङबाट कालिञ्चोकको डाँडो उक्लिने लस्कर लाग्यो। त्यही लस्करमा थियौँ हामी पनि। नाकै ठोक्किने उकालो, बाक्लो कुहिरोको, भुइभुइबाटै छुन सकिने श्वेत चिमाल, पाखा नाङ्गो देखिने तर भुइभरी थरीथरीका रंगीचंगी फुल बुट्टा। गन्तव्यमा पुग्नै लाग्दा हाम्रो समूहका दुइ साथीलाई लेक लाग्यो। लेक लाग्दा गर्नुपर्ने सामान्य उपचार गर्दै जसोतसो चुचुरोमा पुग्यौँ हामी। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjm2ebImg3HUEGQmzCqslImfAC0iB5ro7k0RPM6vlAKcx-QZKtXtoyQVUHqsNn5uzRPd4J8oxJyTIsXoxzt5pISIH-LzjGcKp9L5aRFQMIyL43p6RKkmI6YyuVKEFG9flzxTu-2f7utXw/s1600/khaldo.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjm2ebImg3HUEGQmzCqslImfAC0iB5ro7k0RPM6vlAKcx-QZKtXtoyQVUHqsNn5uzRPd4J8oxJyTIsXoxzt5pISIH-LzjGcKp9L5aRFQMIyL43p6RKkmI6YyuVKEFG9flzxTu-2f7utXw/s320/khaldo.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462553818121681730" /></a> (कालिञ्चोक भगवतिको मन्दिरमा रहेको खाल्डो, जहाँ बाह्रैमास पानी सुक्दैन)।<br /><br />किंवदन्तीअनुसार तीन दिदीबहिनीमध्ये सबैले पुज्ने ठाउँ रोज्ने महांकाल भगवति, अर्को, त्रिपुरासुन्दरी भगवति, र कसैले नभेट्ने ठाउँ रोज्ने देवी कालिञ्चोक भगवति हुन्। साँच्चै त्यहाँ पुगेपछि कसैले नभेट्ने ठाउँ नै रोजेकी रहिछन् ती भगवतिले भन्ने लाग्यो। तर अचम्मको कुरा कसैले नभेट्ने भनेर हिडेकी देवीकै खातिर त्यत्रो भीड लागेको थियो र प्राय लाग्ने गर्छ। कालिञ्चोक भगवतिमा पाठी बली चढाइदो रहेछ। त्रिपुरासुन्दरीलाई कसैले पनि हेर्न नहुने मान्यता र विश्वास गरिन्छ भने महांकाल भगवतिलाई सामान्य रुपमा पूजाआजा गरिदै आइएको छ। यी दुबै भगवति दोलखा बजार आसपास नै छन्। दोलखा भिमसेनको दर्शनमा जाँदाखेरी त्रिपुरासुन्दरी भगवतिको मन्दिर पनि जाने जिद्द गरे। त्यसो त मेरै जिद्दले आसपासका ओढार, गुफा, ढिस्कादेखि ढुंगाहरु समेत चाहारियो। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjr5aHzssSl7MWD-wyD1PpzsnnkPsSELtj3FkW4LCeYugZvdub3XL3HNQOTtUzH2TJsBo57LPJokePq7v-_9lPdloTh-fEH6n8m6qCMSzKej_Y_bWNRvXMAQlvGI146ngJBFCvG8U8kUQ/s1600/tripurasundari.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjr5aHzssSl7MWD-wyD1PpzsnnkPsSELtj3FkW4LCeYugZvdub3XL3HNQOTtUzH2TJsBo57LPJokePq7v-_9lPdloTh-fEH6n8m6qCMSzKej_Y_bWNRvXMAQlvGI146ngJBFCvG8U8kUQ/s320/tripurasundari.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462556392910872498" /></a> (त्रिपुरासुन्दरी भगवतिको मन्दिर, जहाँ भगवतिको दर्शन गरिएमा रगत छादेर मरिने किंवदन्ती छ। र यहाँ बली दिइएमा यो घरभन्दा बाहिर निकाल्न नहुने, परिवारजनबाहेक अरुले प्रसाद खान नहुने हुनाले यो घरको भुइतलामा खाने र बाँकी रहेको भित्रै गाँड्ने गरिन्छ। माथिल्लो तलामा भने भगवतिलाई थुनेर राखिएको विश्वास गरिन्छ)।<br /><br />कालिञ्चोक डाँडामा उभिदा कुहिरोसँग गज्जबको लुकामारी चल्यो। एकनजर हेर्न नभ्याउँदै दृश्यहरुलाई कुहिरोले छोप्थ्यो। अनि एकैछिनलाई कुहिरो हट्थ्यो। त्यो उचाइमा खेलेको लुकामारी र हिउँसँगको सामीप्यताले उकालो चढ्दाखेरीको सबै अप्ठ्यारा पनि कत्ति मिठो लाग्यो। अझ चुचुरोबाट गौरीशंकर, सगरमाथा, रोल्वालिङ हिमशृंखलाका साथै अनगिन्ती हिमालहरु देख्दा कस्को मन नरमाउँला? लुकामारी खेल्दाखेल्दै डाँडाबाट वरपर हेर्दा उन्मादका साथ मिलेर बसेको भीर पहरा, चौर/नागीहरु हेर्दाको बेग्लै मज्जा। चुचुरोदेखि फर्कदा नागीमा बसेर फायर क्याम्पको मजा समेत लिन चुकेनौ हामी। त्यो उकालो, त्यो थकान, त्यो दुखाई सबै एकपलमा कहाँ बिलायो कहाँ। ओहो ! मान्छेको थकान, पीर, चिन्ता भगाउने प्रकृतिमा कत्रो शक्ति। आफूभित्रै इन्द्रधनुषी चमात्कार सँगाल्ने कत्रो सामिप्यता। कालिञ्चोक चुचुरोबाट फर्केर यी पाइलाहरु ओरालो लागे। तर मन भने त्यही चुचुरोमा, त्यहीका दृश्य र वातावरणमा अडिइरहृयो। नयाँ वर्षको अवसर पारेर कालिञ्चोकको यात्रा गर्दाको आनन्द यी शब्दहरुमा कहाँ र ? तर यसो हेर्दा त्यहाँका बनजंगल बिस्तारै मासिदै गएको देख्दा भने मनमा चिसो पस्यो।<br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVIasZg9phCT88EnN_cTeNEPAVeRZppqp4aFdE16d3pg7_kocn1WguirhPehuon4TSbseoUzsJYUNImJTzkoS8llEzVjdIMdxp0lJiylqbjY7lxjT3ZC9YvfftDcq5KS8ZeMFFWl2INQ/s1600/chuchurobata+herda.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVIasZg9phCT88EnN_cTeNEPAVeRZppqp4aFdE16d3pg7_kocn1WguirhPehuon4TSbseoUzsJYUNImJTzkoS8llEzVjdIMdxp0lJiylqbjY7lxjT3ZC9YvfftDcq5KS8ZeMFFWl2INQ/s320/chuchurobata+herda.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5462552572393042482" /></a> (कालिञ्चोक चुचुरोबाट देखिने हिमदृश्य)कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-42627821869645311332010-03-22T10:36:00.006+05:302010-03-22T11:46:44.649+05:30शवयात्रा थियो त्यो ?<span style="font-style:italic;">लामो समयसम्म बेवास्तामा परेको ब्लगमा आज बल्ल धुपधुवँर गर्ने चेष्टा गरेर यो टासो ठेल्दैछु आज।</span><br /><br />मुलुककै अभिभावकसरहका एक कुशल राजनीतिज्ञ गिरिजाप्रसाद कोइरालाप्रति हार्दिक श्रद्धाञ्जली। आत्माको चिर शान्तिको कामनासहित नेपाली राजनीतिका युग पुरुष, राजनेता वा मृत्युपश्चात गुथाइएको पगरी 'शिखर पुरुष' गिरिजा प्रसाद कोइरालाको शव यात्राको कुरा गर्दैछु म। अधिकांश छिमेकी ब्लगहरुले पनि गिरिजाबाबुकै बिदाईको सन्दर्भमा टाँसो टासेका छन्। <br /><br />सतासी वर्षको उमेरमा उनको निधन भएको कुरा विभिन्न सञ्चारमाध्यमबाट सुन्दा यो विशेष समयमा मुलुकले नेतृत्वदायी एक कुशल राजनीतिक व्यक्तित्व गुमाएको महशुश भयो। देशलाई ठूलै क्षति पुग्यो भन्ने लाग्यो। अनि हिजो एकाविहानै छापामाध्यमहरुले दिएका फिचर, स्टोरी तथा तस्बीरहरुले मनमा एक खालको भावुकता पैदा गरायो। उनको केही अवगुणको बाबजुद समग्र देशको लागि उनी गुणी नै ठहरिए। अझ उनको नेतृत्वमा चलेको पार्टीको कुरा गर्ने हो भने त उनले 'मियो'कै काम गर्दै आएका हुन्। यहाँ उनको योगदान या गुण/अवगुणको कुरा गर्ने मेरो मनसाय हैन, त्यसो गर्ने हैसियत र हुति ममा रत्तिभर नि छैन। शवयात्रामा हिड्दा महशुश गरेको कुरा मात्रै मलाई डायरी लेखेझैँ लेख्न मन लाग्यो। <br /><br />मनमा एक खालको श्रद्धा र समावेदना बोकेर उनको शव यात्रामा सामेल हुन कुटीबाट बाहिरिए। र श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै उनको शव यात्रा नियाल्दै केही घण्टा हिडे म पनि अन्य थुप्रै चिनजानकै साथी, व्यक्तिहरुसँग। जीवनमा पहिलोपल्ट म वरिष्ठ व्यक्तित्वको शब यात्रामा हिड्दै थिए। त्यसअघिका थुप्रै राष्ट्रिय तथा अर्न्तराष्ट्रिय व्यक्तित्वहरुको शवयात्रा सिर्फ टेलिभिजनमार्फत हेरेको याद छ। त्यसैले कस्तो हुँदो हो? के के हुँदो हो? भनेर उत्सुक पनि थिए। विहानैदेखि उनको शव श्रद्धाञ्जली अर्पणको लागि त्रिपुरेश्वर स्थित रंगशालामा राखिएको थियो। तीन तीन वटा लाइन, त्यसमाथि पनि एकदमै लामो भएपछि एकैचोटि शव यात्रामै मिसिने निधो गर्यौ केही साथीहरुसँग। त्यही अनुरुप सुन्धारातिर लाग्यौँ हामी। सडकैभरि शवयात्रा पर्खेर बसेका मान्छेका हूल। आकाशे पुलमाथि टनाटन मान्छेहरु। २ बजेदेखि शवयात्रा शुरु गर्ने भनिएअनुरुप हामी त्यहाँ पुग्यौँ। चहलपहल नियाल्दै शवयात्रामा मिसिन आतुर थियौँ। पर्खदा पर्खदा बल्ल बल्ल हल्लाखल्लासहित नेपाली काँग्रेसको झण्डा फहराएर मान्छेको भीड हामीतिर आयो। अव्यवस्थित र चर्को नारा जुलुससहित उनीहरु अगाडि बढ्दै गए। त्यो भीड टुंगियो। केही दुरीमा पुनः अर्को त्यस्तै भीड आयो। त्यो भीड पनि सकिएपछि बल्ल शव वाहन आएको संकेत मिल्यो। केही सुरक्षाकर्मीहरु र अलिक बढी कार्यकर्ताहरुको बिचमा घेरिएर शिखर पुरुष गिरीजाप्रसाद कोइरालाको शववाहन देखा पर्यो। शव वाहनको पछाडिपटि्ट नेपाली काँग्रेसका चर्चित नेताहरु विजय जुलुसमा निस्किए सरह सडक वरपरका मान्छेहरुलाई हात हल्लाइरहेका थिए। शव वाहन पछि-पछि पार्टीको झण्डा र विभिन्न व्यानरहरुसहितका मान्छेहरुको लामै लर्को र चर्को नारा घन्किरहेथ्यो। <br /><br />शववाहन अघिका लर्कोमा पनि चर्को स्वरले नारा लाउदै थिए। शववाहन पछिका लर्कोमा पनि नाराको चर्को आवाज थियो। हामी अलि पछिल्तिरको भीडमा मिसियौँ र शवयात्रामा अघि बढ्यौँ। त्यो यात्रामा हिडिरहँदा त्यहाँको माहोलले मलाई रत्ति भर पनि लागेन कि म विशेष व्यक्तिको शव यात्रामा हिडिरहेछु। पार्टीको नारा त्यसमाथि पनि उत्सब मनाइरहेझैँ गरी कार्यकर्ताहरुको हो हल्लाले गिरिजाबाबुको शवयात्रा हैन विजय यात्रामा हिडेझैँ भान हुन्थ्यो। "गिरिजाबाबुः प्राण भन्दा प्यारो छ", "गिरिजाबाबुको अभियानः शान्ति र संविधान", "नेपाली काँग्रेसः जिन्दावाद", "गिरिजाबाबुः अमर रहून्", "गिरिजाबाबु के भन्छः संविधान ले भन्छ" जस्ता नारा निकै घन्किरहेथ्यो। ती नाराहरुको आफ्नै महत्व र स्थान होला तर शव यात्रा र ती हल्लाखल्ला, नाराबीच तालमेल मिलेझैँ लागेन मलाई। शव यात्रामा फूल चढाउने वा धुपबत्ती बालेर उनको चिर शान्तिको कामना गर्नुको सट्टा होहल्ला र नारामै वरपरका मान्छेको ध्यान केन्द्रित भएको थियो। त्यस्तो नारा र हल्लाले अन्य विधा, दल तथा स्वतन्त्र व्यक्तिहरुलाई शव यात्रामा हिड्नु भन्दा सडक किनारमै बसेर रमिते बन्नमा आफूलाई सहज महशुश भएझैँ पनि लाग्थ्यो (सायद मेरो सोचाई र बुझाई एकतर्फी मात्रै पनि हुनसक्छ। तर केही व्यक्तिहरुले ती चर्को नारा र उत्तेजनालाई पटक्कै रुचाइरहेका थिएनन्।)। यद्यपि शव यात्रुहरुको लर्को लामै थियो। र बीचबाट निस्किने र थपिने क्रम पनि उत्तिकै थियो। तर मौन रुपमा फूल, धुपबत्तीसहित शव यात्रा गरेको भए शवयात्रा साँच्चिकै शवयात्राझैँ लाग्थ्यो कि? पूरै देश शोकमा डुबेको सन्दर्भलाई क्षणक्षणमा सञ्चारमाध्यमले फुकीरहँदा, देखाइरहँदा त्यो शव यात्राको माहोल भने बेग्लै थियो। युवाहरुको जमात उत्साहित भएर चर्को नारा फलाक्दै हिड्नमै मस्त थिए। <br /><br />शव यात्रीहरुलाई फूलको सट्टा पानीले छ्यापीरहेका थिए एताउताका घरहरुमा उभिएका मान्छेहरुले। कोही निथ्ररुक्क भिजेर हिडिरहेका थिए। कोही पानी नफाल्न आग्रह गर्दै हिडिरहेका थिए। कोही घरका झ्याल वा छटहरुबाटै पानी फालीदिन आग्रह गरेर पानी पिउँदै हिडिरहेका थिए। शवयात्रा पुतलीसडकबाट डिल्लीबजार लाग्दा साँझको पाँच बजीसकेको थियो। तैपनि आसपासका घरहरुबाट पानीको वर्षा रोकिएको थिएन। बाटो हिलो थियो। होली पर्वको उत्सब हो कि झैँ लाग्थ्यो। उप्रान्त देश र जनताले गुमाएको कुरा भीडलाई नियाल्दा झल्किदैनथ्यो। न त शव वाहन गाडीलाई हेर्दा नै लाग्थ्यो। शव यात्रुहरुको ठुलै भीड लागेको थियो। तैपनि शव यात्रुहरुलाई व्यवस्थित गर्ने कुनै पनि व्यवस्था गरिएको थिएन। सुरक्षाकर्मीहरु थोरै मात्रामा खटिएका थिए। शववाहन आसपास केही हदसम्म सुरक्षा प्रदान गरिए पनि अरुतिर भने अनियन्त्रित र खुला नै छाडिएको थियो। पुतलीसडक पुगेदेखि हाम्रो टोली तितरबितर भयौँ। मपनि मैतीदेवी पुगेपछि घरैमा बसेर लाइभ हेर्नु उपयुक्त हुन्छ अब भन्ठान्दै कुटीतरि लागे। तर बिडम्बना ६ बजे नै बिजुली बत्ती सुतेछ। विशिष्ठ पहिचान बोकेका एक कुशल राजनीतिज्ञको अन्त्येष्ठिको जानकारी मोबाइलमा रहेको एफएम रेडियोको माध्यमबाट सुन्दै बसे। प्रत्यक्ष हेर्न नपाएको थकथक भने छँदैनै छ यो मनमा। त्यो भीडमा सकीनसकी खिचेका केही तस्बीर हेरौँ<br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiY-k5v1r9Z_AN00rkK5kGoemCoyzgQ2QbG3duxh-nKQsIYGDfs3sYtKINt3uI6pEFJinOiYZI5CKjqMHTMBdZThRVsBs9OEJvhLZYm78GojzEF84B6MLiQGFB1DfIrkNRiHI7OSKAF8Q/s1600-h/mass.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiY-k5v1r9Z_AN00rkK5kGoemCoyzgQ2QbG3duxh-nKQsIYGDfs3sYtKINt3uI6pEFJinOiYZI5CKjqMHTMBdZThRVsBs9OEJvhLZYm78GojzEF84B6MLiQGFB1DfIrkNRiHI7OSKAF8Q/s320/mass.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5451332426660121938" /></a>बागबजार हुँदै पुलतीसडकतर्फ जाँदै शवयात्रीहरु।<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdkJBMitPgMN_dmIT2_d1eJ3WBAyD2fgP5qAfXP5JFvWyHwq1ffQbHoqAHyTrHaZkjzwtYDJGo1db1u_7Hf0bc7ppD0ISFusBMSLf4qP-9CX6-KiqLxo94FfHNE9n0EfWWBgDcBCnoDg/s1600-h/nara.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdkJBMitPgMN_dmIT2_d1eJ3WBAyD2fgP5qAfXP5JFvWyHwq1ffQbHoqAHyTrHaZkjzwtYDJGo1db1u_7Hf0bc7ppD0ISFusBMSLf4qP-9CX6-KiqLxo94FfHNE9n0EfWWBgDcBCnoDg/s320/nara.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5451332410964713154" /></a> शव यात्रीहरु नारा लगाउँदै। बोकिएको ब्यानरमा स्वर्गीय गिरिजाप्रसादको थर नै गलत लेखिएको छ। सायद हतारमा त्यसो भएको हुनसक्छ।<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjptCc2sxIQTFIHlGq80ui9NU95nMcJPE89UPZwI21E7MelfkYVcQHWp6pupjyJVzTL_24y8XV_PfWMvp5udlOzvtaRobkSvxPmVc4dzRILz_Jja4LGH39aL6cF3ILXX9LJiPFqrmWThg/s1600-h/sab.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjptCc2sxIQTFIHlGq80ui9NU95nMcJPE89UPZwI21E7MelfkYVcQHWp6pupjyJVzTL_24y8XV_PfWMvp5udlOzvtaRobkSvxPmVc4dzRILz_Jja4LGH39aL6cF3ILXX9LJiPFqrmWThg/s320/sab.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5451332408387119154" /></a> स्वर्गीय गिरिजा प्रसाद कोइरालाको शववाहन। <br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGLg3FA_LUyONW33KJNLqFfQUrgR7hVJqxmDoAxVmI3mZmdODrwonKYMdloE4oUAWW0y_b9rCEYyM1eOHtN9EZNP-qGq2TaKJDDu5hrlcz6bO-rohqVsPPBoSOe3932JBXBaeMeGQ6DA/s1600-h/neta.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGLg3FA_LUyONW33KJNLqFfQUrgR7hVJqxmDoAxVmI3mZmdODrwonKYMdloE4oUAWW0y_b9rCEYyM1eOHtN9EZNP-qGq2TaKJDDu5hrlcz6bO-rohqVsPPBoSOe3932JBXBaeMeGQ6DA/s320/neta.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5451336003203548994" /></a> शववाहनमाथि काँग्रेसका तीन नेताहरु उभिएर हात हल्लाउदै हल्लाउँदै वरपरका भीडसँग जोडिन खोज्दै थिए सायद।<br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBq7i9IEWeMci__-Dsw3J0CYoHfDzdXPpPi6sPEgtqqQXuadhxINZaXiXN4h6ojqw-9ird_8t1N_orI-yfA6FHM7BBiMiN23s12VoT-A2IAh8thOxILdz09epwgh1PbRn3HPrugm5DKg/s1600-h/pani.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 240px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBq7i9IEWeMci__-Dsw3J0CYoHfDzdXPpPi6sPEgtqqQXuadhxINZaXiXN4h6ojqw-9ird_8t1N_orI-yfA6FHM7BBiMiN23s12VoT-A2IAh8thOxILdz09epwgh1PbRn3HPrugm5DKg/s320/pani.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5451332394733300594" /></a><br />पुतलीसडकदेखि डिल्लीबजार उकालोतर्फ जाँदै शव यात्रीहरु। जहाँ सडक भिजेको प्रष्टै देखिन्छ।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com29tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-32698444730694262362010-01-29T13:16:00.001+05:302010-01-29T13:45:04.707+05:30Be Positive यार !हाम्रो सोझो बुझाईमा बिजुलीले बिश्राम लिएको अवस्था लोडसेडिङ हो। आफूलाई पायक पर्नेगरी लोडसेडिङको तालिका खोजेर टाँसे दुईहप्ता अघि। त्यसको अर्को हप्ता लाग्दा नलाग्दै फेरी त्यसको सट्टामा नयाँ तालिका आयो। त्यसलाई टाँस्नै पर्यो। फेरी यो हप्ता नसकिदै त्यसको सट्टा नयाँ तालिका आयो। छलाङ मार्दै प्रगति पथमा लम्कीरहेछ लोडसेडिङ। उसको प्रगतिमा साथ दिनलाई पनि त सकभर नयाँ नयाँ तालिका टाँसेर गमक्क पर्नैपर्यो। अब झन् लोडसेडिङलाई टेवा दिनसक्ने सुक्खा मौसम पनि आउँदैछ। मैले काम गर्ने ठाउँमा हिजो (२-४) र आज (३-५) गरी जम्मा २-२ घण्टा बिजुली चल्छ। बाँकी समय बिजुलीले पूरै बिश्राम लिन्छ। निदाउँछ। उसो त हामी पनि २४ घण्टामा ८-९ घण्टा या केही घटबढ गरेर निदाउँछौ। आराम लिन्छौ। त्यसैले बिजुलीको पनि आराम लिने अधिकार छ। उसको यो अधिकारमा हामी मानिसले किन व्यर्थैमा टाउँको रिङगाउने। भलै २४ घण्टामा २४ घण्टा किन बिश्राम नलियोस्। टाउँको रिङ्गाएर हुनेवाला केही छैन।<br /><br />अब मृल्यबृद्धि। १० वर्ष अघि म काठमाडौ छिरे। उसबेला ३ रुपैयाँमा सार्वजनिक गाडी चढेको याद छ मलाई। आजसम्म आइपुग्दा न्यूनतम मात्रै १२ रुपैयाँ त भएको छ नि। उसबेला ४५० मा ग्यास उपलब्ध थियो। आजको दिनमा १२५० मात्रै पुगेको छ। गएको २ वर्षभित्रै खाद्य पदार्थ वा तरकारीदेखि लिएर अन्य उपभोग्य बस्तु, डेरा भाडालगायत सबैमा ह्वात्तै मूल्यबृद्धि हुँदा किन जंगिनु ब्यर्थैमा। हाम्रो आयस्रोतमा बृद्धि नभएर के भो र उपभोग्य संस्कृतिमा त बृद्धि भएकै छ नि। त्यहीमाथि यो त ती तत्वहरुको प्रगति नै हो। हाम्रो पक्षमा तत्वहरुको प्रगति नभएर के भो त। बेलाबेलामा कृतिम या साँच्चैको अभाव भइदिएपनि जसोतसोगरी फेरी उपलब्ध भइहाल्छन् आखिरी। <br /><br />बिजुलीले विश्राम लिएकै मौकामा हिजो (१४ माघ)को Republica Daily मा आँखा डुलाउँदै थिए। एउटा नमूना फेला पारे। महिनादिनमा कन्स्ट्रक्सनको सामग्री- सीमेन्टको भाउ १८-३२ प्रतिशत बढेको र रडको भाउ २२ प्रतिशत बढेको छ। डिसेम्बर २००९ र जनवरी २०१० को तुलनात्मक हिसाबकिताब हो यो। यो मृल्यबृद्धिको तीब्र प्रगतिलाई 'अग्रगामी छलाङ' नभने के भन्ने त खै? फेरि चीजबीजलाई मात्रै किन र के को हुट्हुटी नि हामीलाई चाहिएकै बेलामा सजिलै अनि कम मूल्यमै उपलब्ध हुनलाई। तिनले कस्को बाउँके के खाइदेका थिए र?<br /><br />फेरी काठमाडौ टेकेकै बेलाको कुरा कोट्याउँछु। उसबेला सडक किनार किनारमा बडेबडेमानका रुखहरु थिए। हरियोपरियो थियो। बाटोघाटो सफा थिए अहिलेको तुलनामा। बाग्मतिकै पानी पनि तुलनात्मक रुपमा सङ्लो बग्थ्यो। फोहोरका डंगुरहरु कम हुन्थे। घरहरु कम थिए। अब अहिले त सडकमा धूवाँ धूलोको मात्रा बढेको छ। रुखहरु मासिए। कतैकतै बाटोघाटोको आकार बढेपनि सवारी साधनको चाप त्योभन्दा बेसी नै बढेको छ। ईँटा थुपारेझै घरहरु बनीसके। अझै बन्दैछन्। तैपनि ती कुनै पनि घर होलोखोकुला छैनन्। खाली हुने कुरा त कल्पानाबाहिरकै कुरा। बहालवालाहरुले कोठासमेत पाउँन मुश्किल छ। यी सबैकुराले गर्दा अरु के के प्रगति भयो भन्ने थुप्रै लेखाजोखा गर्न सकिन्छ होला। अहिलेको प्रसंगमा यो टाँसोको लागि चाहिँ प्रदुषणको प्रगति नै सान्दर्भिक देख्छु। गतिवान् भइ प्रगति गरेकोमा बधाई छ प्रदुषणलाई। <br /><br />हामीकहाँ आजकाल एकदमै 'छलाङ' मार्दै अझ भनु न 'बुर्कुसी' मार्दै प्रगति पथमा अघि बढिरहेका पक्ष वा तत्वहरु धेरै छन्। माथि भनेकाजस्तै थुप्रै तत्वहरु छन् हामीसँग। हाम्रै वरपर। त्यसैले ती र त्यस्ता अग्रगामी तत्वहरुको छलाङ साँच्चै नै पल पल अनुभूत गर्न सकिन्छ। किनकी यस्ता कुराहरुसँग हाम्रो अटुट सम्बन्ध छ। साधारणतयः मानव सम्भयतासँग गाँसिएका हरेक पक्षहरुमा मापनयोग्य वा प्रष्ट खालको सकारात्मक परिवर्तन वा सफलतालगायतका सन्दर्भमा छलाङ मारेको भन्ने गरिन्छ। यो पनि सफलताकै सन्दर्भ हो। तर मानव या मानव सभ्यताको सफलता भन्दा अलि बेग्लै प्रसंगमा। यो मानव कार्यको सहजताको लागि सँधै घोटिदै आएका तत्वहरुले मारेको छलाङको कुरा हो। त्यसैले तिनको प्रगतिप्रति हामी खुशी हुनैपर्ने बाध्यता छ। नभएमा आफ्नै मुहारमा थप चाउरी पर्ने प्रवल सम्भावना भन्दा पनि पक्का नै छ। आखिरमा यो भनेका ती तत्वहरुको अग्रगामी छलाङ र प्रगतिका चिन्हहरु हुन्। लोडसेडिङ बढ्यो। यो लोडसेडिङको प्रगति हो। मूल्यबृद्धि बढ्यो। यो पनि मूल्यबृद्धिकै प्रगति हो। प्रदुषण बढ्यो। यो पनि उही त हो। हामीले यस्ता कुराहरुसँग प्रतिस्पर्धा गरेकै हैनौ। अनि के को खस्खस्। भलै त्यो प्रगति हाम्रो हैन। त्यो छलाङ हाम्रो पक्षमा छैन। तैपनि बी पोजिटिभ यार। आखिर प्रगति भनेको प्रगति नै त हो नि!कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com8tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-40239933676322756812009-12-25T14:07:00.009+05:302009-12-25T16:56:41.230+05:30Kid आजकाल<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPKLTEKq3I0Hy5b9QxnzY2bEZmGGicovXCvQ-7Amw-erriS7sv-Cn6SWYgcQlygfJ54KdUeu1I61gz8WzQbS0Ldbak2t5pOquO5-pKyzmj3H4ASd3U00K2AHYKVrAq0Lj1zkbQUWrCqw/s1600-h/Saksham-his+birthday.JPG"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 190px; height: 200px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPKLTEKq3I0Hy5b9QxnzY2bEZmGGicovXCvQ-7Amw-erriS7sv-Cn6SWYgcQlygfJ54KdUeu1I61gz8WzQbS0Ldbak2t5pOquO5-pKyzmj3H4ASd3U00K2AHYKVrAq0Lj1zkbQUWrCqw/s200/Saksham-his+birthday.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5419131453535498498" /></a>एकाबिहानै निद्रामै मैले भने 'हेलो'।<br />'गुड मर्निङ फूफू। तपाई मेरो बर्थ डेमा आउनु है जसरी पनि' एकदमै टठिलो र तिखो स्वर कानमा पर्यो।<br />'कहिले?'<br />'पुसको इलाभेन गते हो नि मेरो बर्थ डे। तपाईले बिर्सिनु भयो कि क्या हो? त्यो दिन भोली हो, स्याटर्डे। पक्का आउनु है। तपाईलाई बाई अरुलाई पनि बोलाउँछु म।'<br /><br />भदाको फोनले मलाई ब्युझाएन मात्रै। सोचमग्न पार्यो। घडी हेर्दा साढे पाँच बजेको थियो। आजकाल त त्यत्तिबेला सम्म राती नै हुन्छ। त्यहीमाथि जाडोको याम छ। काम नभएसम्म न्यायो सिरक छाडेर उठ्ने जाँगरै चल्दैन। यो केटाले चाहिँ सबैलाई जगाउँन अनि निम्तो दिन भ्याइसकेछ। अचम्म!<br /><br />ऊ भोलीदेखि ४ वर्ष नाघेर पाँच वर्षमा लाग्दैछ। उसको नाम सक्षम हो। उसैले मोबाइल फोनबाट दिएको निम्तोको कुरा गर्दैछु म। साँच्चै मैले त भदाको जन्मदिन बिर्सिएको रहेछु। यद्यपि हरेक साल उसको जन्मदिनमा हामी सामान्य रुपमा भेला भएर मनाउँदै आएका थियौँ। र ऊ जन्मेको पनि हिजै हो जस्तो लाग्छ सम्झँदाखेरी। तरपनि उ त हेर्दाहेर्दै ठूलो भइसकेछ। आजकालको माहौललाई बुझ्ने भइसकेछ। ए बा ! <br /><br />मेरो बाल्यकाल सम्झँदा मैले ४ या ५ सालको हुँदाखेरी के के गर्थे। कसरी सोच्थे। मलाई एकरत्ति याद छैन। त्यसभन्दा धेरै पछिसम्म पनि मलाई धेरैजसो कुराबारेमा ज्ञान थिएन। साह्रै लद्दु भएर होला। अहिलेका बच्चाहरुमा देखिने Understanding, smartness, cleaverness देख्दा म दंग पर्छु। अनि जमानाअनुसारको हुनैपर्यो नि भन्ने लाग्छ। किनकी उनीहरुको जमाना बढी प्रतिस्पर्धात्मक, रफ्तारको र सृजनात्मक हुन्छ अवश्य पनि हाम्रो भन्दा। त्यसबेला झनै Survival of the Fitest को माहौलमा टिक्नु जो पर्नेछ। <br /><br />खासगरी यो कुरा यहाँ ठेल्नयोग्य लाग्नुमा एउटा कारण छ। पोहोर साल नै दाजुले भन्नुभएको थियो कि 'अब हाम्रो तर्फबाट यहि सालसम्म मात्रै हो। सक्षम आफैले पहल गर्न सक्ने भएपछि जे सुकै गरोस्'। दाईको आसयमा हामी सबैले सहमति जनाएका थियौँ। र सबैजनाले यो वर्ष वर्थ डे भनेर मनाइने छैन भन्ने बुझाई राखेका थियौँ। त्यसै पनि यो वर्थ डे, एनिभर्सरीलगायतका कुराहरु मान्नेप्रति मेरो जोड रहँदैन। र मानाउँनैपर्ने संस्कृति पनि हो जस्तो लागेको छैन यतिञ्जेलसम्म। तर पुस्तान्तरको क्रममा आफ्ना यथावत् रहेका सोच र व्यवहारमा पनि अन्तर ल्याउँनुपर्ने र अपडेट गर्नैपर्ने अवस्था आइपर्ने रहेछ। <br /><br />दाईको आसय जे थियो त्यसलाई सक्षमले बुझेरै यो पल्ट आफ्नो बर्थ डे मनाउँन ऊ आफै पहल गर्न थालेछ। सक्षमलाई दाईको आसयको बारेमा थाहा छ/छैन। तर ऊ आफैले पहल गरेर यो पालीको उसको वर्थ डे मनाउनै पर्ने भएको छ। भाउजुसँग कुरा गर्दा अझ बढी कुरा थाहा भयो। आमा बाबा भन्दा अगाडि उठेर आफ्नो स्मरणलाई ताजा पार्नलाई अघिल्लो अघिल्लो वर्षहरुमा मनाएको वर्थ डेको फोटो हेरेछ सक्षमले। त्यसपछि यो पालीको तयारीमा जुटेछ केटो। उसले दुईटा शर्त राखेछः पहिलो आफूले जो जो नाम दिन्छ सबैलाई बोलाउँने। दोस्रो उनीहरुको नम्बर र मोबाइल उपलब्ध गराउने। अनि त भट्टाभट फोन गर्दै वर्थ डे मनाउँने तरखरमा लागेछ सक्षम। <br /><br />अब सक्षमले कुरा मिलाएरै छाड्यो। अझ भनौ न आफ्नै पहलमा आफ्नो बूताले भ्याएसम्म पहल गरेर आमा बाबालाई आफ्नो वर्थ डे मनाउँनु पर्ने कुरामा सहर्ष खुशी पारे। उनको साथीभाई सबै सक्षमको वर्थ डेमा जाने भनेर फुरुङ्ग। सक्षम आफै असाध्यै खुशी भएर फुर्तिलो बनेको छ। अर्कोतिर पोहोर साल सक्षमको बाबाले निर्क्यौल गरेको धारणा पनि एक हदसम्म पूरा भएकै छ। 'That's the spirit' भनु जस्तो सक्षमको कुरा सुन्दा म केही हर्षित भए। केही सतर्क पनि। यति सानै उमेरमा आफुले भनेको र चिताएको कुरा पुर्याउँनलाई देखाएको जागरुकता र ढिपीलाई लिएर सायद खुशी नै हुनुपर्छ होला अभिभावक वर्गले। त्यसैले मलाई यो प्रसंगमा भन्न मन लाग्यो 'वाह्! Kid आजकाल'।<br /><br />अन्तमा सक्षमलाई जन्मदिनको धेरै धेरै शुभकामना। उनको चाहना, इच्छा पूरा होऊन्। भविष्य राम्रो होस्। <br />(माथिको तस्बीरमा अघिल्लो जन्मदिनको अवसरमा केक खाँदै उनै भोलीको Birthday Boy सक्षम)कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com11tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-86218297910664327172009-12-17T15:22:00.007+05:302009-12-18T15:56:59.454+05:30१ मिनेटको बहानामा उत्सब'पुरै १ मिनेट किन बढाएको? १ मिनेटमा यहाँ एउटा फिल्म बन्छ।' वाफरे १ मिनेटको पनि यत्रो महत्व? <br /><br />राष्ट्रिय सभा गृह हलभित्र १३ डिसेम्बर साँझ 'The Devotion of Matthieu Ricard' (67 min, Netherlands, 2008)फिल्म हेर्न छिर्यौँ हामी। ६७ मिनेटको फिल्मलाई साथी (सागर)ले ६८ मिनेट भनेर पढेपछि छेवैको अर्को साथीले यस्तो प्रतिक्रिया दियो । भर्खरै 7th Kathmandu International Film Festival (KIMFF) 2009 सकियो। त्यही फेस्टिभलको फिल्म हेर्दाहेर्दैको प्रसंग थियो यो। समयको हिसाब गर्दा ४ मिनेट २० सेकेण्ड देखि १०८ मिनेटसम्मको फिल्म थिए त्यहाँ । खैर, यो टाँसोमा उक्त फेष्टिभलको हैन, 1 Minute Documentary Film Fest को कुरा राख्छु। Documentary for Social Transformation (DOST)ले उक्त फेष्टिभलको आयोजना गर्यो। समूहमा सचिन, सागर, रुख, श्रीधर, जानुका, रुपलगायतका साथीहरु सक्रिय रहे।<br /><br /><br />साथीहरुलाई १ मिनेटवाला फेष्टिभलको रन्को चढेको थियो सभा गृहमा फिल्म हेरिरहँदा। केही नयाँ, केही चुनौतिपूर्ण रमाइलोपनाको खोजीमा रमाउने र आ-आफ्नै क्षेत्रमा सक्रिय रहेका युवा साथीहरुले यो फेष्टिभल गर्ने विचार फुर्याउँदा म आफैसँग घोत्लिएको थिए। कस्तो चाहिँ होला है? परिक्षण र सिकाइको रुपमा लिएर जाने निधो गरे साथीहरुले। भन्दैथिए साथीहरु, यो फेष्टिभलमा रुचि भएकाहरु जो पनि बोर्ड मेम्बर, जो पनि फिल्म मेकर र जो पनि दर्शक तथा विश्लेषक बन्ने हो, तर फिल्मको कन्टेन्ट १ मिनेटभन्दा धेरै हुनुहुन्न। त्यो भन्दा कम भए नि हुन्छ। यसमा सबैको सहमति भयो र फेस्टिभल गर्ने दिन जुर्यो- १७ डिसेम्बर। फिल्म फेष्टिभलको लागि मार्टिन चौतारीले जम्मा हुने थलो र फिल्म स्क्रिनिङको निशुल्क जोहो गरिदियो । फेस्टिभलको लागि जुटेका साथीहरु यो experimental work हो let's see भन्ने जोशमा थिए। अन्य धेरैलाई अनौठो लाग्यो। केहीलाई भने पत्यारै लागेन। <br /><br />मात्रै १ मिनेटको डकुमेन्टी? लौ कसरी? जानकारी पाएपछि धेरैले यसबारेमा सोधखोज गरे। उपत्यकाभित्र र बाहिरबाट मात्र हैन देश बाहिरबाट पनि इमेलमार्फत साधेनी भएको थियो। फिल्म या डकुमेन्टी बन्नलाई कुन कुन कुरा जरुरी छ, कुन कुन पक्षको संयोजन हुनुपर्छ भन्ने कुरातर्फ ध्यान नदिइकन, कुनैपनि खालको औपचारिक प्रक्रियामा नछिरिकन, आफूसँग भएको प्रविधिसँग खेल्दै खुबी प्रदर्शन गर्ने र रुचिकर सिकारु तथा पोख्त भइसकेकाहरुलाई समेत मात्रै १ मिनेटको फिल्म मेकिङद्वारा सानो जमघट हुने मौका मिल्यो। जम्मा २४ वटा डकुमेन्टी फिल्म प्रदर्शन भए। दर्शकहरु पनि जिज्ञासु भावमा थुप्रै संख्यामा उपस्थित भए। <br /><br />अब लागौ २४ वटा फिल्मतिर। रुप कुमार विकेको 'Das Deusi'ले जर्मनी भाषामा देउसी खेलेर जर्मनीतिरै जाने युवाहरु इच्छा व्यक्त गरेको थियो। विकेकानुसार Das भनेको जर्मनीमा the हो। तर एकजना दर्शकले फिल्म हेरेपछि भने 'देउसी पनि दास बनेछ'। सचिन घिमिरेको छुवाछुतसम्बन्धी 'लाज नभएको मान्छे' र जर्मनमा रामकृष्ण भजन गाएर हिडेको रमाइलो 'Ramkrishne in Germany'को दृश्यकथा हो। खेलकुद र खानाको प्रभाव पढाईमा पनि पर्छ भन्ने <br />सन्देश लिएर 'बालबालिकाहरुमा खेलकुद र खानाले पार्ने प्रभाव' मार्फत् १३ वर्षे अभिनाश अर्याल आए। परम्परागत नेपाली समाजमा एउटा घर, परिवार, अन्नबाली, पशुपंक्षी, बाटोघाटो भए जीवन सम्पन्न हुन्छ भन्दै 'The Rich' लिएर विश्व दर्शन नेपाल देखा परे। त्रिविको केन्द्रिय पुस्तकालय छेउ भाँडा माझेर गुजारा गर्ने बालकको कथा 'To Whom it May Concern'मा समेटेर प्रकाश लुईटेलले सटिक व्यङ्ग गरे। समीर कुमार जोशीले लागू पदार्थ प्रयोगकर्ताको नियतिलाई 'मन्द विषको गुलाम'मा कैद गरेका छन्। <br /><br />उज्जवल ढुंगानाको 'हामी: Barbarism'ले निर्ममतापूर्वक पशु काट्ने/मार्ने र खाने हामी मानवको स्वभाव र परम्परालाई उनेको छ। यो फिल्ममा देखाइएको दृश्यले दर्शक, फिल्म मेकर र आयोजकबीच Film Making ethics बारे बहस समेत चलायो। सवारी दुर्घटनासम्बन्धी प्रतिकार कार्की र कला पौडेलको 'जोशमा गुमाएको होस्', १० वर्षिया ऋद्धिका थापाले आफ्नो वरपरका दृश्यलाई 'My Eye' शीर्षकको Photometry मा सजाए। त्यस्तैगरी श्रीधर न्यौपानेको 'त्रास' र 'Torture' गणेश थापा- जर्ज दाईको 'जब' र '?', रघुबर नेपालको 'Towards' र 'भोटे दाईको डोको', अभिनाश विक्रम शाहको <br />'Memories of a Sparrow', दिपेश घिमिरेको 'निरन्तर', प्रताप अधिकारीको 'क्लाइमेट चेन्ज इन नेपाल', शिवशरण कोइरालाको 'मेरो कथा', विकास प्रधानको 'One heart One people', राजेन्द्र महर्जनको 'स्कूलपेटी छेउ' नामक नेपाली डकुमेन्ट्री फिल्महरु प्रदर्शन भए। भारतका २ वटा 'Dhannobiti' (Ayesha Maria Mualla, India) र 'General Compartment' (Shilpi Gulati and Sharanya Gautam, India)नामक डकुमेन्ट्री पनि प्रदर्शन भए। <br /><br />फिल्म प्रदर्शन र छलफलपश्चात मार्टिन चौतारीमा फिल्मसम्बन्धी अनुसन्धानरत अनुभव अजीतले आफ्नो छोटो विश्लेषणात्मक विचार राखे। युवाहरुको जमातले यही फेष्टिभलमा अर्को एउटा प्रदर्शन पनि गरे- कला प्रदर्शन। मार्टिन चौतारीको बगैचाभरि ठेचोका ५ जना युवा कलाकारहरुको विविध चित्रहरु राखिएको थियो। ती चित्रहरु मनमोहक र सुन्दर थिए। साँच्चै एउटा रचनात्मक उत्सब नै भयो।<br /><br />अब फेरी फिल्मकै कुरातर्फ लागौ। मार्टिन चौतारीको हल दर्शकले खचाखच भरिएको थियो। प्रत्येक फिल्म हेर्दा एक खालको विषयवस्तु र मनोरञ्जन त छँदैथियो। फिल्म हेरिसकेपछिको अन्तरक्रियामा दर्शक र फिल्म मेकर दुबैको दृष्टिकोण पनि उजागर भयो। केही डकुमेन्ट्रीले १ मिनेटको समयावधिमा देखाउँन खोजेको कुरा स्पष्टसँग देखाएको थियो भने केहीले विषयको थालनी मात्रै गरेझैँ लाग्थ्यो। तैपनि १ मिनेटको डकुमेन्ट्री कस्तो हुँदो हो? भन्ने जिज्ञासालाई यो फेष्टिभलले परिपूर्ति गर्यो। प्रत्येक फिल्म सकेपछि बीचबीचमा भएको मत मतान्तर र भिन्न भिन्न दृष्टिकोणले उपस्थित दर्शक र फिल्म मेकर अनि DOST समूहलाई समेत एउटा पाठ भयो। <br /><br />फिल्म मेकर १० वर्षे ऋद्धिका थापा, १३ वर्षे अभिनाश अर्याल, संसारकै छोटो फिल्म 'त्रास', नेपालमा बनेको जर्मनी फिल्म 'Das Deusi' र नेपालीले बनाएको जर्मनी फिल्म 'Ramkrishne in Germani'लगायतका कुरालाई लिएर DOST समूह फुरुङ्ग थियो। साथै फेष्टिभल सम्पन्न भएपछि १ मिनेटको फिल्म फेष्टिभलको मर्म मर्न नदिने हौसला प्रदान भएको अनुभव गर्दै उत्साहित पनि देखिए। केही नयाँपन, केही फरक स्वादको खोजीमा रहेका युवाहरुको स्वतस्फुर्त एउटा प्रयास हो यो फेष्टिभल। जुन खर्चको हिसाबले किफायती र पूर्ण रुपमा व्यक्तिको रुचि र तत्परतामा भर पर्ने सामूहिक कार्यको नमूना मान्न सकिन्छ। <br /><br />यो फेष्टिभलको निरन्तरता हुने नहुने, यसले कुन रुपधारण गर्ने या नगर्ने भन्ने जस्ता आगामी कुनै योजना छैन। तर फेष्टिभल सम्पन्न भइसकेपछि DOST का साथीहरु थप उत्साहित भएको पाए। नाम कहलिएका, सबैले मानेका र धेरै खर्चमा सम्पन्न हुने त्यस्ता फेस्टिभलका सामुन्ने यो फेस्टिभलको ठाउँ कही नहरला। तर १ मिनेटको डकुमेन्ट्री बनाउँनु आफैमा निकै नै अप्ठ्यारो र साँघुरो काम हो। सबै अवस्थामा लागू नभएपनि आफूले भन्न या लेख्न खोजेको कुरा ६० शब्दमा प्रष्ट भन्नु र १ मिनेटमा एउटा कथावस्तु समेट्नु खँदिलो सृजना गर्नु हो। कतिपय अवस्थामा दबाबपूर्ण कार्य पनि हुन जान्छ सायद। यस्ता सृजना सबैले सँधै गर्न सक्ने कमै हुन्छ। र सबैमा लागू हुन्छ भन्ने पनि हुन्न। <br /><br />'लामा लामा डकुमेन्ट्री हेरेर अघाएकाहरुलाई भोक जगाउने काम पनि हो' हलभित्र फिल्म हेर्दाहेर्दै एकजना दर्शकले आफ्नो विचार यसरी राखेका थिए। समयको महत्वलाई बुझ्दै, आफ्नो सृजनशीलतालाई एकआपसमा बाँड्ने, प्रतिक्रिया-सुझाब लेनदेन गर्ने र सृजनालाई निखार्ने र चलिआएको चलनभित्रै नयाँपन खोज्दै आफ्नो कार्यक्षमता देखाउने एउटा अभ्यासको रुपमा मैले यो फेष्टिभललाई लिए। यसको निरन्तरताको लागि थुप्रै कुराहरु हुनुपर्ने र तिनले थुप्रै पाटाहरु समेट्नुपर्ने, सिक्नुपर्ने बाध्यता र खाँचो पनि छ। त्यसको बाबजुद निरन्तरताको अपेक्षा गर्ने लोभ भने जगाएको छ। हरेक experimental workको अविध छोटो भएकै जाती। र त्यस्ता केही रुचिकर र राम्रा परिक्षण कार्य पाकोपनतिर लम्केकै राम्रो।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-36415411780711540252009-12-02T11:53:00.006+05:302009-12-02T12:27:54.809+05:30किराती र साकेलाः केही चर्चाकिरातीहरूले बर्षेनि दुइपल्ट उभौली–उधौली (वैशाख पूर्णे र मंसिर पूर्णे) साकेला धुमधामसँग मान्ने गर्छन्। अहिले यो टाँसो लेखिँदाखेरी उधौली साकेलाको बेला छ। प्रकृतिका पुजारी मानिने राई, लिम्बू, सुनवार, याक्खालगायतका किरातीहरू साकेला पर्वमा पूजाआजा, नाचगान,खानपिन तथा भेटघाट गर्ने गर्छन्। प्राकृतिक प्रकोप नहोस्, सहकाल रहोस्, अन्नबाली सप्रियोस, कुलपित्री खुसी होऊन्, सबैको सुब्बेफाब्बे होस् भन्ने प्रार्थना गर्दै साकेला चाड मनाउने गरिन्छ। त्यसैले साकेला किरातीहरूले सगोलमा मान्दै आइरहेको परम्परागत–मौलिक चाड हो। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvQ1daXJ_jz2ooxif7x0ayE8SztT6xcR-6EvWLM8AWWbQwXlKcAnr0sltJdAMfjpU-aBr9QogemUdbYZDOLtJyGUC0hEr4JdlkthR1qYYnhtZpLIFsGrlGUzP083Ok_v73DlcgKnVS4A/s1600-h/skela_kailash.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 400px; height: 300px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvQ1daXJ_jz2ooxif7x0ayE8SztT6xcR-6EvWLM8AWWbQwXlKcAnr0sltJdAMfjpU-aBr9QogemUdbYZDOLtJyGUC0hEr4JdlkthR1qYYnhtZpLIFsGrlGUzP083Ok_v73DlcgKnVS4A/s400/skela_kailash.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5410527822001369522" /></a> यो फोटो खुलामञ्चमा गत वैशाख पूर्णेको उभौली साकेला मनाउँदै गरेको बेला खिचेको हुँ। यहाँ पंक्तिबद्ध नाचीरहेकाहरु किराँत लिम्बु हुन्। <br /><br />आजकल मौलिक–सांस्कृतिक पक्ष अनि आधुनिकीकरण र रमझमको मिश्रणसँगै साकेला परम्परा धानिन थालेको देखिन्छ। त्यसको अलावा सामूहिक रूपमा साकेलामान्ने किरातीहरू भित्रै विविधता छ। 'दस राई एक भान्सा' भनी चिनिने किरातराईहरूभित्रै फरक–फरक भाषा बोलिनु,र अहिले आएर 'पदवी' र 'थर' बीचको फरकपनाको बुझाइ र खोजाइले त्यस्ता विविधता बाहिर देखिन थप बल पुगको छ। त्यसो त 'राई' शब्दावली बाउबाजेकोपालादेखि भिर्दै आएको नासो हो। त्यही शब्दावली प्रत्येक आधिकारिक प्रमाणपत्रमा अंकित भएर बसेको छ। यद्यपि यसबारेमासत्य तथ्य इतिहास कोटयाउने, अध्ययनअनुसन्धान गर्ने र आफ्नो सही पहिचान खोतल्ने काममा केही व्यक्तित्व सक्रिय छन्।<br /><br />आजकाल राई भन्नासाथ कुन राई? भनेर प्रश्न वा जिज्ञासा नराख्ने किरातीहरू विरलै भेटिन्छन्। यो प्रश्न जातीय नश्ल पहिचान तथा स्वपहिचानको खोजीको क्रममा सिर्जना हुँदै आएको चेतनाले ल्याएको हो भन्दा अत्युक्ति नहोला। 'राई' शब्दावलीको सट्टा कुलङ, थुलङ, बाहिङ, चाम्लिङ, लोहोरुङ, याम्फू, पुमा, दुमी, लगायतका आ–आफ्ना थर लेख्ने अभ्यास दिनानुदिन बढ्दो छ। त्यही अनुरुप प्रमाणीकरणको चरणमा आफ्नो स्वपहिचान कायम हुनुपनेतर्फ पनि धेरैको जोड रहेको छ। 'आदिवासी जनजातिसूचि परिमार्जन उच्चस्तरीय कार्यदल' समक्षपरेका पहिचान आवेदनले त्यसलाई पुष्टि गर्छ।<br /><br />किरातीहरूको सन्दर्भमा 'एक जाति किराती, बहुभाषा बहुसस्कृति' भन्ने प्रसिद्ध वाक्यले किरातीहरूको वास्तविक चिनारी बोकको छ। किनकी बहुभाषा बोल्ने र जातीयता तथा भौगोलिकताको आधारमा भिन्न संस्कृति बोकका किरात राई, सुनवार,याक्खा, लिम्बुलगायतकाहरू भए पनि किराती जातिकै पहिचानभित्र समेटिदै आएका छन्। यी किरातीहरूबीचको विविधताभित्रकै एकतामध्ये एउटा संस्कृतिले राष्ट्रिय पहिचान कायम गरिसकेको छ। जसलाई साकेला नामले पुकारिन्छ। यो साकेला शब्द सबै किराती भाषाहरूमा फरक फरक रूपमा अभिव्यक्त गर्ने गरेको पाइन्छ। माझ किराँत क्षेत्रमा 'साकेला', 'साक्खेवा' वा 'साकेन्वा',पल्लो किरात क्षेत्रमा 'साखेवा' र ओल्लो किरातमा 'स्याँदर सील' नामले पुकारिन्छ। जे नामले पुकारे पनि साकेलाको अर्थ, यसको ऐतिहासिकता र मिथकमा लगभग समानता पाइन्छ। यस साकेवा संस्कृति वा चाडको उपलक्ष्यमा नेपाल सरकारले समेत राष्ट्रिय बिदा दिइसकेको छ। यसले साकेला संस्कृतिको प्रवर्द्धन तथा संरक्षणको बाटो फराकिलो बनाएको छ। यहाँनेर यो मौकालाई किरातीहरूले कुन रूपमा उपयोग गर्ने भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हुन्छ।<br /><br />साकेला परम्पराले किरातहरूको पहिचानलाई वृहत रूपमा फैलाउन सघाएको मात्र छैन, उनीहरूको मौलिक र सांस्कृतिक पक्ष उजागर समेत गरेको छ। तसर्थ साकेला किरातहरूको एउटा मौलिक–सामूहिक परम्परा हो, जसले समाजमा उनीहरूको अस्तित्व जोगाउन र फैलाउन सघाएको छ। यसरी साकेला परम्पराले केही हदसम्म किरातीहरूको एकतालाई धान्दै आएको मान्न सकिन्छ। एकातिर उनीहरूको मौलिक–संस्कृतिको निरन्तरता र जगेना भइरहेकोछ। अर्कोतिर आपसी सद्भावसहित नयाँपुस्तामा संस्कृति तथा परम्परागत ज्ञान,शैली, कला हस्तान्तरण समेत भइरहेको छ।<br /><br />सबै किरातीहरू साकेला मान्न एकैथलोमा भेला हुन्छन्। त्यही भेलालाई नियाल्दाखेरी पनि किरातीहरूभित्र रहेको बहुसस्कृतिको अस्तित्व भेटिन्छ। बेग्लाबेग्लै समूह–समूह अनुसारकै साकेला सिली टिप्ने (चराचुरुङ्गीको हाउभाउ, खेतीपाती गर्नेशैली, शृगारका शैलीको नक्कल गर्ने) कला, पहिरन, भेषभूषा तथा सांस्कृतिक पक्षहरू देख्न सकिन्छ। यसरी साकेला चाडले यस्ता विविध खाले कला–संस्कृति,परम्पराको माध्यमबाट सहअस्तित्व र सहपहिचानको समन्वय र जगेना गर्दै आइरहेको देखिन्छ। अहिले समग्र नेपालको पुनसंरचनाको चटारोको बखतमा किराती जातिभित्रको बहुभाषा र बहुसांस्कृतियुक्त सामूहिक पहिचान पनि संक्रमणकालिन अवस्थामा रहेको छ। तैपनि साकेला संस्कृतिको महत्व र आकर्षणमा भने कमी आएको छैन।<br /><br />अध्येता डा. लाल–श्याँकारेलु रापचा भन्छन्, 'किराती जातिको सांस्कृतिक धरोहर साकेला सिली नै हो।' साकेला सिलीको विविधताकै अध्ययन अनुसन्धानमार्फत प्रकृति–भौगोलिक–वातावरणीय विशेष जीवजन्तु तथा पुर्खासम्म पुग्न सकिने उनको तर्क छ। केही अनुसन्धाताहरूको प्रयास र अभ्यासले उनको तर्कलाई बल पनि मिलेको छ। यसरी किरातीहरूको ऐतिहासिकता र सांस्कृतिक पक्षलाई साकेला संस्कृतिले समेटदै आइरहेको बुझिन्छ।<br /><br />एउटा पश्चिमा मिथक छ, प्राचीनग्रीकमा सबै मानिसहरू एकै भाषा बोल्थे। भगवान् नै उनीहरूको लागि सम्पूर्ण कुरा थियो । उनीहरूले भगवान्सम्म पुग्न सक्ने टावर बनाउन थाले- 'बाबेलको टावर'। उनीहरूबीचमा भाषिक एकता थियो। समन्वय थियो। समझदारिता थियो। दिनानुदिन टावरको उचाइ आकाशिदै गयो। सामान्य मानिसहरू पनि भगवान्को स्थानसम्म पुग्न सक्ने र त्यसको प्रभावबाट बच्न भगवान्ले जुक्ति रचे। ती मानिसहरूबीचको एकता तोडीदिए। मानिसहरूबीच फरक-फरक भाषा उत्पन्न गराइदिए। त्यसपछि कसैले कसैको कुरा बुझेनन्। मानिसहरूबीच असमझदारिता, अन्यौलता र एकलकाँटेपना शुरु भयो। र भगवान्सम्म पुग्ने माध्यम बाबेलको टावर अलपत्र पर्यो। <br /><br />मिथकमा भाषिक विविधताले उनीहरूबीचको समन्वय, समझदारितामा खलल पुग्यो। र सामूहिक उद्देश्य प्राप्तिकोमार्ग र अभ्यास बीचैमा तुहियो ।किरातीहरूको सन्दर्भमा भाषामा अवश्य पनिविविधता छ। तर, भाषिक विविधताको बाबजुद अहिलेसम्म समग्र किरातकै पहिचान बोक्दै आइरहेका छन्। भाषाको कुरा गर्दा, लिम्बु बाहेक 'राई-किराती' भन्ने साझा नामभित्र सबै किरातीहरूको भाषालाई समावेश गरिएको छ। यद्यपि राई-किराती भाषाभित्र समेटिएका भाषाहरू परस्परमा नबुझिने खालका छन्। पछिल्लो जनगणनाले २५ ओटा राई भाषाहरू देखाएको छ। तर जर्मन सरकारले सन् १९८१-८४ मा गरेको सर्वेक्षणमा ३४ ओटा राई-किराती भाषाहरू किटान गरेको छ। सर्वेक्षण तथा जनगणनाले जे-जति संख्या तोकको भएपनि किरात राईहरू भित्रको भाषिक विविधताको प्रमाण मिलेको छ। <br /><br />भाषिक तथा अन्य विविधता कै कारणले बाबेलको टावर अलपत्र परेझेँ किरातीहरूको सामूहिक उद्देश्य र पहिचान अलपत्र पर्नबाट जोगाउँनेतर्फ सोच्नुपर्ने बेला पनि आइसकेको छ। स्वपहिचानको खोजीमा किरातीहरू एकापसमा पूर्ण रूपमा विभक्त हुन सक्दैनन्। तर समन्वय र एकताको खाँचो रही नै रहन्छ। समन्वय तथा एकताको एउटा माध्यम हो- साकेला संस्कृति। त्यसैले किरातीहरूको लागि सांस्कृतिक पाटोबाटमात्र नभई थुर्पै पाटोबाट साकेला एउटा मियो बन्न सक्छ। त्यसका लागि साकेला संस्कृतिलाई शुद्ध मनोरञ्जन, रमझम, खानपान, जमघटको मात्रै बहाना बन्ने सम्भावनाबाट मुक्त गर्नुपर्छ।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com8tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-36411048160144637462009-11-27T13:01:00.005+05:302009-11-27T13:21:12.071+05:30ककस समूह र आदिवासी जनजाति महिला<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCEYK_Bz48uMew_mOyT1zTQjUm_HgydmRjRHUyvjAoxOfaaR-Kym-bqCaEFclZA-9BBQikBge9mgmhwfVbcmFo5ElBlNAmfH04F_cf_x7VqbxzqPQRf6L277KzXhPg6U3rtDf1rwB3EQ/s1600/caucus+interaction.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 250px; height: 188px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCEYK_Bz48uMew_mOyT1zTQjUm_HgydmRjRHUyvjAoxOfaaR-Kym-bqCaEFclZA-9BBQikBge9mgmhwfVbcmFo5ElBlNAmfH04F_cf_x7VqbxzqPQRf6L277KzXhPg6U3rtDf1rwB3EQ/s320/caucus+interaction.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5408686470783568354" /></a>अन्तरिम व्यवस्थापिकामा नियमानुसार महिला सभासद् समिति (ककस) स्थापित भयो। औपचारिक समिति भएकोले त्यो शक्तिशाली पनि थियो। संविधान सभा गठन भएपछि महिला समिति बनाउने भनेर त्यसलाई भंग गरियो। तर महिला समिति बन्न सकेन। न त महिला ककसबारे नियमावलीमा उल्लेख नै गरियो। संविधानसभामा संलग्न सबै सरोकारवाला समूहहरु (महिला, दलित, जनजाति, मधेसीलगायतका)लाई औपचारिकता दिन नसकिने व्यवस्थापकीय र व्यवहारिक कारण देखाइ ककसलाई औपचारिकता दिइएन। <br /><br />संविधान सभा भन्दा पहिले संख्यात्मक हिसाबले महिलाहरु कम रहेकोले सामूहिक आवाज बनाउन एउटा 'प्लेटफर्म'को खाँचो थियो। अहिले त्यो संख्यामा गुणोत्तर वृद्धि भएको र अन्य सरोकारवाला समूहहरुलाई समेत ध्यान दिँदा आर्थिक भार बढ्ने, संयोजनलगायतका पक्षमा व्यवहारिक कठिनाइ थपियो। त्यसो हुँदा संविधानसभामा ककसले औपचारिकता पाउनुपर्ने अडान त्याग्नु परेको महिला ककसकी संयोजक दामाकुमारी शर्मा बताउँछिन्। उनी भन्छिन्– 'व्यवहारिक र प्राविधिक पक्षलाई बुझेर हामी सहमत नहुँदा नहुँदै पनि सहमत हुन बाध्य भयौँ।' <br /><br />संविधान निर्माणको क्रममा महिला सरोकारका विषय उठान गर्नु र त्यसको कार्यान्वयनको लागि दबाब दिनु अझ महत्वपूर्ण कुरा हो। त्यसैले साझा सवालमा सभासद्हरु एउटै मियोमा बाँधिनको लागि अनौपचारिक समूह बनाउन सकिने सहमति भयो। त्यही अनुरुप नयाँ संविधान लैंगिक मैत्री बनाउन, समग्र महिलाहरुको हक अधिकारका लागि एकजुट हुन, दलगत प्रतिनिधित्वको अलावा महिलाका पक्षमा सामूहिक आवाज मुखरित गर्न १ सय ९७ जना महिलाहरुको अनौपचारिक समूह बन्यो। त्यस्तै गरी दलित सभासद्हरूले 'दलित सभासद् मञ्च' र आदिवासी जनजाति सभासद्हरुले 'आदिवासी जनजाति सभासद् सभा' गठन गरे। <br /><br />अहिले सडक, सदन हुँदै संविधानसभामाफत जनजाति महिलाहरुको वास्तविक सवाल र प्रतिनिधित्व गराउने एक माध्यम हुन्- सभासद् समूह (ककस)। जनजाति महिलाहरुको सन्दर्भमा जनजाति ककस र महिला ककसले उत्तिकै प्रभावकारी भूमिका खेल्न सक्छन्। २०६५ माघमा अनौपचारिक रुपमा जनजाति सभासद् सभा गठन भएपनि २०६६ साउनमा आएर मात्र औपचारिक रुपमा घोषणा भयो। उक्त घोषणामा २१८ जनजाति सभासद्मध्ये १२५ जना सभासद्हरुले साझा अवधारणापत्रमा हस्ताक्षर गरे। त्यसमध्ये विभिन्न दल (एनेकपा माओवादी, नेकपा एमाले, नेपाली काँग्रेस, नेकपा माले, राष्ट्रिय जनशक्ति पार्टी)का प्रतिनिधि गरी ३८ जना महिलाहरु संलग्न छन्। साझा अवधारणापत्रमा "आदिवासी जनजाति महिलाको पहिचानलाई स्थापित गर्न र आदिवासी जनजाति महिला विरुद्ध हुने सबै प्रकारको जातीय र लैंगिक विभेद अन्त्य गर्नको लागि संवैधानिक, कानूनी र प्रशासनिक व्यवस्थाको सुनिश्चितता" भनी उल्लेख गरिएको छ। यो वाक्यांशलाई कुनै हिसाबले सही ढंगमा अब बन्ने संविधानमा समेट्न सकिएमा मात्रै पनि जनजाति महिलाका पहिचान र अधिकार सुनिश्चित हुन्छ। आदिवासी जनजाति महिला, आदिवासी जनजाति र सम्पूर्ण महिलाहरुबीच तालमेल र सही बुझाइ भएमा त्यो काम सम्भव हुन्छ। <br /><br /><a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-rTCX4dMeDRxOCaB1sKzjPNdqb7ldv2OHJThdIdeNWSU_TVlMJ604HHAX82lnUY1peWsNKMQqWfXUgRzCGNbyqPGY48aRwALvc9u6D5ZkfJIqg3FnmIS4ZJtMM0okCmvV4VuJyMV-yQ/s1600/rita+raj.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 275px; height: 204px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-rTCX4dMeDRxOCaB1sKzjPNdqb7ldv2OHJThdIdeNWSU_TVlMJ604HHAX82lnUY1peWsNKMQqWfXUgRzCGNbyqPGY48aRwALvc9u6D5ZkfJIqg3FnmIS4ZJtMM0okCmvV4VuJyMV-yQ/s320/rita+raj.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5408686952473580258" /></a>अन्य ककसको दाँजोमा महिला ककसको सक्रियता निकै छ। संविधान सभा निर्माणमा पुगेका महिलाहरुले १९ वटा राजनैतिक दलको साथै विभिन्न वर्ग, धर्म–संस्कृति, समूह–समुदाय र आदिवासी–जाति–जनजातिको प्रतिनिधित्व गरेका छन्। दलगत प्रतिनिधित्वसँगसँगै विविध प्रतिनिधित्व र सहभागिताप्रति महिला ककसको चासो के–कस्तो छ? भन्ने चाहिँ अति महत्वपूर्ण विषय हो। <br /><br />नेपाली महिलाका अधिकारलाई सकेसम्म संविधान सभामाफत सुनिश्चित गर्ने उद्देश्यले महिला सभासद्हरु 'संसदीय महिला आन्दोलन'मा उत्रेका छन्। उनीहरूले प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालसमक्ष ज्ञापनपत्र पेश गर्दै अन्तरिम संविधानले व्यवस्था गरेअनुरुप मन्त्रीपरिषदमा ३३ प्रतिशत महिला सहभागी नभए व्यवस्थापिका संसद अबरुद्ध गर्ने समेत चेतावनी दिएका थिए। महिला ककसभित्रै पनि २३ सदस्यीय समिति छ। त्यसमा एनेकपा माओवादीका ३ जना, नेकपा एमाले र नेपाली काँग्रेसका २/२ जना र अन्य १६ वटा दलबाट १/१ जनाको प्रतिनिधित्व छ। प्रारम्भिक अवधारणापत्र तयार पार्ने काममा ५ जनाको उपसमिति बन्यो। उक्त उपसमितिमा माओवादीका दामा कुमारी शर्मा र रुपा विक, काँग्रेसका इश्वरी न्यौपाने र मोहमदी सिद्धिकी र नेकपा एमालेका उषाकला राई संलग्न थिए। पछिल्लो समयमा महिला ककसले तीनवटा विषयगत उपसमितिहरु गठन गरी संविधान निर्माण, व्यवस्थापिका र महिला माथि हुने हिंसासम्बन्धी सवालहरुमा आफ्नो क्रियाकलाप केन्द्रित गरेको छ । यसको संयोजक क्रमश: उषाकला राई (नेकपा एमाले), इश्वरी न्यौपाने (नेपाली काँग्रेस) र कल्पना राणा (नेकपा संयुक्त) रहेका छन्। <br /><br />विशेषगरी विभिन्न दलका प्रतिनिधिहरुलाई समग्र महिलाको साझा सवालमा एकीक ृत गराउने, बाहिरका महिलाका सवाललार्इ सदनमा उठाउने, आ–आफ्नो पार्टी तथा संविधान सभा समितिहरुमा महिलाका मुद्दाहरु राख्ने काममा महिला ककस सक्रिय छ। विभिन्न विषयगत दशवटा समिति र संवैधानिक समितिसमेतलाई महिला ककसले आफ्नो अवधारणापत्र बुझायो। अवधारणापत्रमार्फत मौलिक हक, राज्यका निर्देशक सिद्धान्त, नीति र दायित्वमा कुनैपनि प्रकारले लैंगिक विभेद हुनु हुँदैन भन्नेतर्फ नै महिला ककसले दबाब दिइरहेको छ। लैंगिक विभेदको अन्त्य र महिलामाथि हुने हिंसा निर्मूलबारे प्रस्तावनामा उल्लेख गरिनुपर्ने र 'महिलाका अधिकार' भनेर संविधानमा छुट्टै धारा राख्नुपर्ने वा विशेषाधिकारको व्यवस्था हुनुपर्ने, एकल महिला, बादी महिला, जेष्ठ नागरिकहरुको हकमा उनीहरुले प्रस्तावना पेश गरेका छन्। यसरी हेर्दा महिलाभित्रको विविधता केही हदसम्म झल्किन्छ। <br /><br />लामो समयदेखि चलेको नेपाली महिला आन्दोलनले उठाउँदै आएको लैंगिक मुद्दा सम्पूर्ण महिलाको सरोकारको विषय हो। तर त्यो आन्दोलनले सम्पूर्ण नेपाली महिलाहरुको हकमा प्रभावकारी भएन। आदिवासी जनजाति महिला, दलित महिला, मधेसी महिला, मुस्लिम महिलाहरुको फरक फरक आन्दोलन र आवाज उठ्नु यसैको नतिजा हो। लैंगिक मुद्दाले मात्रै सबै महिलाहरुको समस्यालाई सम्बोधन गर्दैन भन्ने स्पष्ट छ। संविधान निर्माणको प्रक्रियामा महिला अधिकारको पक्षमा निरन्तर खबरदारी गर्न विविध पृष्ठभूमि बोकेका सबै महिलाहरु एकै थलोमा आउनैपर्ने आवश्यकता छ। साथै महिलाका फरक फरक पृष्ठभूमि र सरोकारका विषयहरुको आधारमा सामूहिक दबाब दिने काम पनि सँगै हुनुपर्छ। किनकि जातीय, भाषिक, वर्गीय, सामाजिक–सांस्कृतिक मुद्दाहरु पनि विविध नेपाली महिलाहरुको लागि उत्तिकै महत्वपूर्ण छन्। <br /><br />विविध जाति, वर्ग, सिमान्तीकृत, अल्पसंख्यक महिलाका प्रतिनिधित्व सुनिश्चित हुने अचुक सूत्र समावेशीता र समानुपातिकता नै हो भन्ने धेरैको तर्क छ। यो सूत्र महिला तथा जनजातिको सन्दर्भमा पनि लागू हुन्छ। त्यत्ति हुँदाहुँदै पनि आदिवासी जनजाति महिला सभासद्हरुले लैंगिक र जातीय मुद्दालाई गाँसेर लैजानुपर्ने आवश्यकता छ। जनजाति ककस र महिला ककसबीच जातीय तथा लैंगिक सवालमा सामूहिक रुपमा औपचारिक/अनौपचारिक छलफल भएको छैन। महिला ककसमा संलग्न जनजाति महिलाहरुले लैंगिक मुद्दा उठानमा सघाइरहेका छन्। त्यस्तैगरी जनजाति ककसमा संलग्न जनजाति महिलाहरुको ध्यान जातीय मुद्दामै बढीजसो केन्दि्रत भएको छ। जातीय र लैंगिक मुद्दा जनजाति महिलाको प्रत्यक्ष सरोकारको विषय हो। त्यसैले आदिवासी जनजाति महिला सभासद्हरु आफै पनि जातीय र लैंगिक मुद्दाको संयोजनमा लाग्नुपर्ने देखिन्छ। यसमा विभिन्न ढाँचामा जनजाति महिलाबारे बाहिरबाट आवाज उठाउने सबैको साथ र दबाबको उत्तिकै खाँचो छ।<br /><span style="font-style:italic;">(फोटोः देवान राई र रिता राज)।</span>कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-21756429262554003172009-10-17T14:04:00.001+05:302009-10-21T11:31:32.253+05:30Happy Tihar 2066!<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikPyzIKSMPZnRz4CEbaQmYi_U30ck7NNwzAwSvsdPFd8su_YGtgA6vM2ITj0YtiboaxL48Vdtm2VhnS7mVfp4wCMwBA4deNVSytIoCPppxPAXtpQxYu0AVLDG23aKggJfEhQoMPUby2A/s1600-h/Happy+TIhar.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 395px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikPyzIKSMPZnRz4CEbaQmYi_U30ck7NNwzAwSvsdPFd8su_YGtgA6vM2ITj0YtiboaxL48Vdtm2VhnS7mVfp4wCMwBA4deNVSytIoCPppxPAXtpQxYu0AVLDG23aKggJfEhQoMPUby2A/s400/Happy+TIhar.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5393482109526534930" /></a><br /><br />May the lamps of joy, spark of colorful flowers illuminate days with the sparkles of happiness, peace & joy. May this festival bring new happiness, new prosperity and new horizons in everybody's life. "HAPPY JOYFUL DIWALI 2066" to everyone. Have a Happy Time!!!<br /><br />Happy Diwali 2066.कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com12tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-4486176804461093492009-10-06T18:03:00.000+05:302009-10-06T18:20:27.301+05:30दशैमा फुरेको मनको लड्डु...यहाँहरुको दशै कस्तो बित्यो? मेरो त बडो बिऽऽन्दाऽऽस बित्यो। फूलपातीदेखि पूर्णिमासम्मलाई दिनगन्ती हिसाबले हेर्नेगरी फिल्म बटुले। तर कुरा के पर्यो भने नि! १० वटा फिल्म त ३ दिनमै सकाइयो पो। क्या ताल! ३टा Horror, ३टा War अनि बाँकी चाहि Reality Based story थिए। जे होस् रमाइलो भो फिल्मी दशै मनाउँदा। त्यसबाहेकका दिनमा पकाइतुल्याइ, खानपान र भेटघाटमा बित्यो। यी सबै गर्दागर्दै मेरो मनमा मीठा मीठा लड्डु फुरे। कसरी र के कस्ता भन्ने बारेमै म आज बखान्छु यहाँ।<br /><br />खास कुरा चाहि के भने नि, योपालीको दशै धेरै समयपछि निकै सुनसान भयो। उपत्यकाबाट अत्याधिक जनमानस आ-आफ्नै पूर्ख्यौली गाउँठाउँ गए दशै मनाउँन। आफू चाहि दशकजति भयो यही खाल्डोमा थरी थरीको, तालतालको दशै मान्दै आइएको छ। तर यो पाली चाहि सडक-पसल-घर धेरै नै सुनसान भएझैँ लाग्यो। खै मलाई मात्रै लाग्या हो कि अरुलाई नि लाग्या हो कुन्नी? फूलपातीको दिन च्याटमा भेटिएका मुलुकबाहिरका धेरैजसो साथीहरुले काठमाडौँ त दशैको अवसरमा विरक्तियो होला भने। काठमाडौँ के के भयो भएन कुन्नी म चाहिँ यथावतै रहे। प्रत्येक साल दशै आएर गएझैँ मैले नि हरेक सालको लामो छुट्टीको उपयोग गरे आफ्नै पाराले। तर यो साल मैले मेरै मनमोजी पारामा दशै मान्ने मौका पाए। नत्र त खै के खै के भन्ने जस्तो खालकै पो हुन्थ्यो। त्यो भनेको चाहि मन नलागी नलागी बाध्यात्मक कामकाज नी गर्नुपर्दाको धङधङी पोखेको नि। <br /><br />अँ त म भन्दैछु। बाहिर यसो चहार्न निस्कँदा त पूरै सुनसान छ। यसो सागपात अनि खित्त्रिङमित्त्रिङ किन्न निस्कदा नि पसल ठप्पै। दुध खानलाई पसलमा जाँदा नि बन्द। बाटोघाटो नि कसैको प्रतिक्षामा सिर्सिरे हावा खाँदै गरेको पाए। केही छरछिमेकीलाई असाध्यै न्यास्रो र एक्लो लाग्यो। मलाई त किन किन खूब रोमाञ्चक लाग्यो। लाखौँको भीडमा एक्लो हुनु र न्यास्रिनुको पीडाभन्दा त एक्लो भएर पनि भीडको अभाव नहुनु निकै जाती लाग्यो यो ज्यानलाई। खै यो मन न हो कहिले के रुचाउँछ। कहिले के। यो पालीको दशैमा त्यही रुची भयो। <br /><br />शुन्य सडकको सिर्सिरे हावा रोमाञ्चक लाग्यो। दुबै हात फैलाएर केही बेर बीच सडकमा मस्त उभिए। कुटीमा एक्लो भएर मनमोजी पारामा रमाए। अरु बेलाको तुलनामा एकदमै सुनसान भएको वातावरणसँग साउती मार्दै फुस्फुसाए। अरुबेला भीडसँग जुध्थे। लड्थे। झट्कारिन्थे। फट्कारिन्थे। यो दशैमा सुनसान र शान्त वातावरणसँग खूबै बात मारे। ती बातहरु मिठा लागे। रसिला लागे। भरिला लागे। एकान्तमा पहिलोपल्ट कुनै नव दम्पतिको प्रेमले पूरापूर उघ्रिने मौका पाएसरह। भन्छन् नि क्या त, त्यो 'वातावरण मैत्री' हो कि त्यस्तै त्यस्तै केही भनेर। हो त्यस्तै त्यस्तै पो भएझैँ अनुभूत गरे मैले त। यसरी एउटा लड्डु फुराए। त्यसै त्यसै आफै मख्ख परे। यस्तो लाग्यो कि त्यो शुन्यता र शान्तपनको भोगी सिर्फ म एक्लो भए। अरु जो थिए तीमध्ये अधिक त्यही भीडभाड, कोलाहाल, हल्लाखल्ला र जमघटको भोकमा पिल्सिए होलान्। <br /><br />हामी बस्ने गरेको घरमा बस्ने जम्मा दुईजना थियौँ। म सबैभन्दा माथिको छटमा। अर्को साथी सबैभन्दा तलको तलामा। एकदिन मेरो कुटीमा बसेर थुप्रै प्रसंगमा गफियौँ। कुरैकुरामा मैले मनमा फुरेको लड्डुलाई यसो बाहिर छर्दै भने- <br />"आहा! अहिलेकै जति मान्छे, गाडी, शान्तपन सँधै रहने हो भने यो काठमाडौ पनि क्या हुने थियो हगि?"। <br />साथीले तुरुन्तै भन्यो- "यहाँका घरबेटी अनि पसलेहरु सुकीहाल्छन् नि अनि"। <br />"सुक्ने फुक्ने त हुन्छ नै। तर सोच्नुस् एकपल्ट तपाईहामी जस्तो बहालवालाहरुको क्या भाउ होला"। <br />"कसरी?"<br />अब म निकै लामै बोल्छु लगातार........।<br />"ल सोच्नुस् यस्तै भयो स्थिति। यतिका विधि घर बनिसकेका छन्। पसल खुलीसकेका छन्। जो फर्कन्छन् ती फर्कन्छन्। बाँकी फर्कन अनुकूल नपरेकाहरुको लागि मोज हुन्छ। घरबेटी आफ्नो घरको बहालमा राख्ने मान्छेको खोजीमा हुन्छ। घरबेटीहरुबीचमा बहालवालाहरुलाई दिने सुविधाको होड चल्छ। दिनहुँ प्रयोग हुने सरसामानहरु लाग्दोपुग्दो हुन्छन्। कृत्रिम मूल्यबृद्धि/अभाव पैदा हुदैन। साँघुरो सडकमा हिड्दा नि होलोखोकुलो लाग्छ। सडकमा जाम कम हुन्छ। सवारी साधन सीमित तर यात्रुको लागि पुग्दो हुन्छ। इन्धनको अभाव नि हुन्न। पानी नि भनेजति भनेको बेलामा खान/पिउन, चलाउन पाइन्छ। फोहोर नि टुङ्गो लगाउन सजिलो। प्रदुषण हट्छ। जाडोमा घाम खान पाइने। गर्मीमा हावा खान पाइने। भनेको बेला भनेको ठाउँमा पुग्न पाइने। शहर सफा। हावापानी चङ्गा। अनि यहाँका मान्छे दङ्ग। आहाऽऽऽऽ नि!"<br /><br />मेलै फलाक्न नसक्दै साथीले "के हो आहा नि! उता हेर्नुस् त" भन्यो। कान्तिपुर टेलिभिजनले दशै नसक्दै हूलका हूल मानिस उपत्यका छिर्दै भन्दै बसको छतमाथि समेत ठेलमठेल मान्छे कोचिएर पोको पन्तुरो भिरेर बसेको श्रब्यदृश्यसहितको समाचार प्रसारण गर्न थाल्यो। स्वादले र्याल झार्न नि नपाउँदै मनमा फुरेको लड्डु निमेषमै बिलायो। भर्खरै साङ्गोपाङ्गो थियो भर्खरै नाम निशानै छैन जसरी। अनि त २०६१ मा प्रकाशित तीर्थराज वन्तको हाइकु सङ्ग्रहको एउटा हाइकुको लाइन हुबहू ओठले फुक्यो- <br />"काठमाडौँको<br />मान्छे असाध्य सस्तो<br />माया महङ्गो"<br /><br />बाँकी अन्य ब्लगर मित्रहरुबाट है...कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-49506918369786800782009-09-24T17:32:00.003+05:302009-09-24T17:41:22.291+05:30२०६६ सालको दशैँको मंगलमय शुभकामना<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgR02DbyOiIwYrboKeJqVf-Gq5MhhWVdY_X6V1CR5y7cT8RR3m3a_O4bAFIzuNZhBbzjzpWtRpYCcJ8how4gUlFVL0JcKixq-KbLnAfZ36qb-m022Ez_stK_Xj9qGmlje8PtI2bHmwGyg/s1600-h/durga+mata.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 400px; height: 321px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgR02DbyOiIwYrboKeJqVf-Gq5MhhWVdY_X6V1CR5y7cT8RR3m3a_O4bAFIzuNZhBbzjzpWtRpYCcJ8how4gUlFVL0JcKixq-KbLnAfZ36qb-m022Ez_stK_Xj9qGmlje8PtI2bHmwGyg/s400/durga+mata.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5385003409051942210" /></a><br /><br />२०६६ सालको विजयादशमीको उपलक्ष्यमा कुटीका सम्पूर्ण सारथी, आगन्तुक तथा ब्लगर मित्रहरुलाई हार्दिक मंगलमय शुभकामना व्यक्त गर्दछु। आफू र आफ्नो वरपरका अनेकौ दुःख-कष्ट, रोगव्याधी, लन्ठाहरुसँग लड्न सक्ने क्षमता दुर्गामाताले प्रदान गरुन् भन्ने प्रार्थना छ। महंगी, प्रदुषण, तनाव, बेरोजगार, रोग-शोक-भोकले किचिएर लघु मानव भइसकेका हामीमा यी सब कुरासँग जुध्ने सक्षमता अझ पलाओस्।<br /><br />जय होस् सबैको! मंगल होस् सबैको!<br />शुभ दिन, शुभ रात, शुभ समय!कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-15337868818428232782009-08-28T16:30:00.000+05:302009-08-28T16:44:46.982+05:30मस्तीको माइला.comएउटा स्टेज। नाटकमा निर्देशकले एउटा ल्यापटपको संज्ञा दिएका छन् स्टेजलाई। ल्यापटप 'ओपन' हुन्छ। माइला र साहुनीको निजी अनुभूति र मनोभाव देखिन्छ- माइला डट कमद्वारा। ती अनुभूति र मनोभावलाई दर्शकले आफ्नै निजी बुझाई राख्न सक्छन्। माइला र साहुनी कफी सपमा आ-आफ्नै काममा व्यस्त हुन्छन्। दिनहुँ उही काम। <br /><br />एकाविहानै सटर खुल्छ। साहुनी धुपधुवाँर गर्छिन्। पुछ्पाछ् गर्छिन्। सरसामान मिलाउँछिन्। ग्राहकसँग डिल गर्छिन्। हरहिसाब गर्छिन्। माइला रौसिदै आफ्नो काममा खटिरहन्छ। शहरको कफी सपमा तीन दिन लगातार उस्तै क्रियाकलापहरु भइरहन्छन्। तर साहुनी र माइलाबीचको घटना र व्यवहार भने क्रमश: बदलिदै जान्छ। १२/१३ वर्षे किशोर माइला र २०/२२ वर्षे युवती साहुनीका आ-आफ्नै फरक फरक बुदझाई र मनोभाव तीन दिनमा व्यक्त हुन्छ। शुरुको दिन साहुनी र माइलाबीचको दुरी प्रष्ट देखिन्छ। दोस्रो दिन उनीहरुको क्रियाकलाप र हाउभाउले दुरी घट्न थालेको संकेत गर्छ । तेस्रो दिन, असामान्य रुपमा नजिक हुन पुग्छन्। र, माइला कफि सपबाट लखेटिन्छ। सामान्य मानिसको जीवनचर्यामा उनिएको कथावस्तुमा आधारित नाटक माइला डट कमको कथासार यति हो। <br /><br />सरुभक्तको लेखन र अनुप बरालको निर्देशनमा 'सिरुमा रानी' नाटकमा अभिनय गरेर रंगमञ्चमा प्रवेश गरेका दयाहाङ राई यसका निर्देशक हुन्। उनले 'बुद्ध हराएको सूचना', 'मुर्दाहरुको महाभोज', 'बाँकी उज्यालो', 'टलकजंग भर्सेज टुल्के', 'चेरीको बगैचा', 'कोरा' जस्ता नाटकमा अभिनय गर्नुका साथै बेपत्ता नागरिकसम्बन्धी 'दुवाली' नाटक निर्देशन समेत गरिसकेका छन्।<br /><br />सर्वसाधारण मानिसको दिनहुँ क्रियाकलापको अर्थ खोज्दै माइला डट कम देखा परेको छ। नाटकमा दुईजना पात्र, एकदमै कम संवाद, कम ध्वनी, चाहिँदो साजसज्जा तथा प्रकाश र अत्याधिक हाउभाउँ छ। माइलाको हाउभाउँ र क्रियाकलापले दर्शकलाई तानिरहन्छ। कुनै ठूलो घटना र विशेष क्रियाकलाप बिना दिनहुँ सामान्य ढंगले नित्य कर्म गर्दागर्दै नजानिदो तवरले माइलाको यौन मनोविज्ञान झल्किन्छ। साहुनीको मिठो बोली र मुस्कानले माइलाभित्र मिठो तरंग पैदा गर्छ। अन्जानमै साहुनीसँग छोइन/ठोक्किन पुगेमा साहुनीले आफूप्रति राखेको प्रेम/यौनका रुपमा बुझ्छ। काम गर्दागर्दै साहुनीको ध्यान आफूमा खिच्ने र घरीघरी साहुनीतिर नजर डुलाउनेजस्ता क्रियाकलाप माइलाको यौन मनोविज्ञानको संकेत हो। माइलामा राजन खतिवडा र साहुनीमा सृजना सुब्बाले भूमिका निभाएका छन्। माइलाको 'इन्जोइङ् क्यारेक्टर' सबैभन्दा रोचक लाग्छ नाटकमा। <br /><br />नाटक सकिएर मञ्चबाहिर कुराकानी गर्दा आधा दर्जन नाटक निर्देशन र दुई दर्जन नाटक अभिनय गरेका राजन खतिवडाले मन खोले, 'अलग क्यारेक्टर गरेको हुनाले दर्शकसँग कनेक्टेड हुन्छ कि हुन्न भन्ने ठूलो डर थियो मनमा। कता कता राजनको उमेरले ढाक्न खोज्दो रहेछ'। मुसुक्क हाँस्दै साहुनी बनेकी सृजना सुब्बाले ठट्टा गर्दै भनिन्, 'छिप्पिएको माइला पर्यो नि त'। <br /><br />नाटकमा घच्चीको 'conflict' हुनुपर्छ। शुरुवात, मध्य र अन्त्यको संरचनामा सन्तुलन हुनुपर्छ भन्ने मान्यतालाई पछ्याउँदैन माइला डट कमले। तैपनि नाटकमा साना साना 'conflict'हरु नभएका भने हैनन्। माइला र साहुनीको बुझाई र हेराईले मेल नखानु एकप्रकारको 'conflict' हो। चेतन/अचेतन मनबाट साहुनीको यौवनअनुरुप सोच बोक्नु माइलाको निजी मनोभाव हो। <a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisATpeRPIL2fKXe1Nfp0CgB52HZRy-ze7BV0ABzy9hrkQdkkAaAOuSflr4S32E7wgBqlr1yjlGOOFXh_UkQkY5cbJIDxRHGk_KkVVGmII3s-F9flayg8jMtnIiDuc78O6Dhw5cAZLuZg/s1600-h/maila.com.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 240px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisATpeRPIL2fKXe1Nfp0CgB52HZRy-ze7BV0ABzy9hrkQdkkAaAOuSflr4S32E7wgBqlr1yjlGOOFXh_UkQkY5cbJIDxRHGk_KkVVGmII3s-F9flayg8jMtnIiDuc78O6Dhw5cAZLuZg/s320/maila.com.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5373492986495930082" /></a>मानवीयताको उदारभाव बोकेर माइलाप्रति माया दर्शाउनु, चोटमा मल्हम लगाइदिनु, नयाँ ह्याट र जुत्ता आफ्नै हातले लगाइदिनु साहुनीको निजी सोचअनुरुपको व्यवहार हो। एकले अर्कालाई जे देख्छन् र सोच्छन् त्यो मेल खादैन। फलत: तेस्रो दिन सटर बन्द गर्ने क्रममा आमनेसामने हुँदा माइलाले एक्कासी साहुनीको गालामा चुम्बन गर्छ। यो घटनासँगै माइला पसलबाट निकालिन्छ र नाटक सकिन्छ। निर्देशक दयाहाङ राई भन्छन्, 'यो एउटा लुज कनेक्टेड नाटक हो। यसमा ठूलो 'conflict' पनि छैन। यसमा धेरै रिपिटेसनहरु छन्, जसरी हाम्रो जीवनमा रिपिट भइरहन्छन्। तिनको केही अर्थ नहुन पनि सक्छ। तपाईहरुको जीवनको 'ननसेन्स' कार्यहरुले अर्थ पाए भने माइला डट कमको कार्यले पूर्णता पाउँनेछ'। <br /><br />डेढ वर्ष पहिले एकपल्ट मञ्चन भएको यो नाटकमा त्यत्तिबेलाका माइला रवीन पाण्डे थिए। लक्ष्मीपुजाको दिन दुर्घटनामा परेर उनको मृत्यु भयो। त्यसपश्चात दोस्रो पटक मञ्चन भइरहेको नाटकमा माइला बनेका हुन् राजन। यो नाटक काठमाडौंको त्रिपुरेस्वरस्थित युनाइटेड वर्ल्ड ट्रेड सेन्टरमा भदौ महिनाभरी हप्ताको तीन दिन मञ्चन भइरहेछ। भारतको उडिसामा हुने अन्तर्राष्ट्रिय नाट्य महोत्सवमा समेत यो नाटक छानिएको छ। <br /><br />कुनै न कुनै रुपमा गाउँबाट शहर छिरेका कैयौँ होटल मजदुर किशोरहरुको प्रतिनिधित्व गरेको छ माइला पात्रले। नाटकको कथावस्तुअनुरुप एक, विपरित लिंगप्रतिको आकर्षण नियतबस मात्र हैन प्राकृतिक रुपमै उत्पन्न हुन्छ। र दोस्रो, व्यक्तिको वैचारिक हैसियतले धेरै कुरा निर्धारण गर्छ। र त्यसले नयाँ क्रियाकलाप र घटनाको जन्म दिन्छ। पात्रहरुको फुर्तिलो र हसिलो हाउभाउँ, कफीसपका मानक ग्राहकहरुसँगको रसिलो व्यवहार, मानक सरसरदाम पकाइतुल्याईको क्रियाकलापको स्वाद र माइलाको 'मस्ती'को 'body language' हेर्न लायक छ यो अनुभूतिजन्य नाटकमा। शुरुमा सडक पेटीबाट पसल भित्र छिर्न समेत धक मान्ने माइलाले साहुनीको आफूप्रतिको राम्रो व्यवहारको प्रतिउत्तरमा अचानक चुम्बन गर्छ। यो घटनाले 'माइला पात्रहरुलाई (बढी ?)माया गरेमा मात्तिन्छन्' भन्ने भाव पनि बोकेको छ। 'मस्तीको माइला'ले अन्त्यमा सास्ती खेप्नुपर्छ।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-42985699986694596732009-08-21T14:21:00.002+05:302009-08-21T14:26:04.744+05:30सरकारको विवाह पुरस्कार नीतिआर्थिक वर्ष 0६६/०६७ को बजेटमा अर्थमन्त्री सुरेन्द्र पाण्डेले 'दलित' र 'विधवा' विवाह गर्नेलाई क्रमश: एक लाख र पचास हजारको पुरस्कार घोषणा गरे। अन्तरजातीय र विधवा विवाहसम्बन्धमा पैदा हुने र भइरहेका विभिन्न खालका समस्याहरूको निदान खोज्ने, त्यस्ता विवाह गर्न प्रोत्साहन गर्ने र त्यसप्रति आकर्षण पैदा गराउने सरकारको नियत हुन सक्छ। यद्यपि यसलाई जतिसुकै सकारात्मक दृष्टिकोणले नियाले पनि यसको सकारात्मक पक्ष खुट्ट्याउनै गाह्रो छ। सरकारले अगाडि सारेको अन्तरजातीय विवाह र विधवा विवाहको नीति सम्बन्धित समुदायको समस्या कम गर्नेभन्दा बढाउने र समुदायगत तथा लैङ्गिक सद्भाव बढाउने भन्दा घटाउने कडीको रूपमा आएको छ। बजेट घोषणा सकिन नपाउँदै 'एक लाख चाहिए दलितसँग र पचास हजार चाहिए विधवासँग बिहे गर्दा भो अब' भन्ने खालको सनसनी फैलिएको सुनिन्थ्यो सर्वसाधारणमाझ। र यो नीतिले बढी प्रभावित हुने पनि सर्वसाधारण नै हुन्। <br /><br />अन्तरजातीय विवाह छुवाछुत तथा जातीय विभेद अन्त्य गर्ने एक उपाय हुन सक्छ। तर अन्तरजातीय विवाह र विधवा विवाहको नाममा तोकिएको निश्चित मूल्यले हाम्रो समाजको सामाजिक मान्यता, सामाजिक सुरक्षा र सामाजिक सरोकारका विषयलाई थप फितलो र जटिल बनाइदिएको छ। मानवीय मर्यादामा गहिरो ठेस पुर्याएको छ। विभिन्न पक्ष तथा दृष्टिकोणबाट अनुत्तरित प्रश्नहरू उब्जाएको छ। अन्तरजातीय विवाह र विधवा महिलाहरूको पुनर्विवाहलार्इ मान्यता दिनु, मान मर्यादा गर्न, प्रोत्साहन गर्नु र स्थापित गर्नु पक्कै पनि राम्रो कुरा हो। छुवाछुत मुक्त, जातीय विभेदमुक्त, विधवामाथि हुने/गरिने विभेदमुक्त समाज निर्माण गर्ने सरकारको उद्देश्यलाई सह्राना गर्नैपर्छ। तर उद्देश्य प्राप्तिको प्रत्रिmया वा सरकारले अपनाएको विवाह अनुदानको मार्ग भने समस्यामुक्त छैन। यसले सुरक्षित र सहज अन्तरजातीय वैवाहिक सम्बन्ध या सुरक्षित पुनर्विवाहको सम्बन्धलाई निर्माण गर्ने भन्दा स्वार्थपूर्ण, खतरायुक्त र 'जाली' सम्बन्धमा जोड दिएको छ।<br /><br />सरकारले अन्तरजातीय विवाहको पक्षपोषणमा प्रत्येक दलितसँग बिहे गर्ने जोसुकै गैर दलितलाई एक लाख पोल्टामा हालिदिने वचन गरेको छ। र, अन्तरजातीय विवाहको विस्तृत स्वरूपलाई दलित र गैर दलितबीचको विवाहभित्रको साँघुरो घेरामा सीमित पारिदियो। 'विधवा'सँग बिहे गर्ने व्यक्तिलाई पचास हजार पुरस्कारको हकदार बनाइदियो। यस हिसाबले दलितसँग बिहे गर्ने कुनै गैर दलित र विधवासँग बिहे गर्नासाथ कुनै पुरूष स्वत: सरकारी अनुदानमा एक लाख वा पचास हजारको मालिक बन्यो। नि:स्वार्थ या स्वत: स्फूर्त अन्तरजातीय या पुनर्विवाह गर्नेहरूमा समेत यसले लालच पैदा गर्न सक्छ। यो अनुदान नीति दलित समुदाय र विधवाहरूको लागि भन्दा पनि दोस्रो पक्ष (जो उनीहरूसँग बिहे गर्छन्)का लागि अपनाइएको हो। यसरी दलित र विधवालाई फेरि पनि 'परित्यक्त' मान्दै उनीहरूसँग विवाह गरेमा उद्धारकर्ताको रूपमा सम्मान स्वरूप पुरस्कारको घोषणा गरियो। यहाँनेर दलित र विधवाहरुका लागि उत्तm बजेट छुट्टाइएको हो भन्ने कुनै आधार देखिँदैन। बरू उनीहरूलाई बिक्री गरिने 'सस्तो वस्तु' मानिएको छ। <br /><br />मानौँ यस्तो अनुदान रकमले अन्तरजातीय तथा पुनर्विवाह दर बढ्यो। त्यसपछि छुवाछुत, जातीय भेदभाव, विधवामाथि गरिने भेदभावमा कमी आउँछ भनेर तर्क गर्न सकिने ठाउँ कहाँ छ? सम्बन्धित समूह/समुदाय ढुक्क हुने कुन त्यस्तो संयन्त्रको निर्माण हुन्छ? उक्त विवाह सम्बन्धद्वारा सृजना हुने विभिन्न खालको समस्याहरूको उक्त अनुदान रकमले समाधान गर्न सम्भव छ? सामाजिक तथा लैङ्गिक सद्भाव, वैवाहिक तथा पारिवारिक सम्बन्धको निरन्तरता, सम्बन्धित व्यक्तिको व्यक्तिगत सुरक्षा, अधिकारजस्ता कुराहरू स्थापित होलान्? यी र यस्ता कुराहरू स्थापित हुन नसकेको खण्डमा जिम्मेवार को हुने? र त्यसवापत के कस्तो नीति अवलम्बन गर्ने? त्यस्ता अनेकौँ बोझ सरकारलाई भन्दा सोझै सम्बन्धित व्यक्ति/समुदायमाथि थुप्रिन्छ। त्यसबखत सरकारको कदम के हुने? जनआन्दोलनका घाइतेको नाममा छुट्टाइएको भत्तासमेत नक्कली कागजपत्र र प्रमाण पेश गर्दै कुम्लो पार्ने प्रवृत्ति यस नीतिमा लागू हुँदैन भन्न सकिने ठाउँ छैन।<br /><br />व्यावसायिक प्रतिस्पर्धाको दौडधुपमा व्यवसायीले कुनै विशेष उपलक्ष्यमा विशेष उपहार योजनाद्वारा ग्राहक लोभ्याएझैँ गरी यो सरकारी नीतिले लोभ्याएको छ । यसले सरकारको दयनीय बुझाइलाई प्रस्ट्याउँछ। यो नीतिले सीमित व्यक्तिलाई सही तवरले लोभ्याउला, थोरै व्यक्तिहरूमा सकारात्मक प्रभाव पर्ला। तर हामीकहाँ दिनहुँ छुवाछुत र जातीय विभेदका घटनाहरू भइरहेका छन्। दाइजोको कारण महिलाहरू कुटिने, पिटिने, जलाइनेजस्ता हिंसात्मक क्रियाकलाप पनि भएकै छन्। यसअघिको सरकारले दाइजो प्रथा उन्मूलन गर्ने घोषणा गरेको थियो। तर वर्तमान सरकार आफैले दाइजो प्रथालाई विशेष रूपमा प्रश्रय दिदैँ दाइजो दान गर्ने नीति लियो । सामान्यतया बोलचाल र बुझाइकै कुरा गर्दाखेरि पारपाचुके भएका/गरेका तथा विधवा महिलाहरूका लागि 'सेकेण्ड ह्याण्ड' जस्ता अमानवीय शब्दको प्रयोग भइरहेको र त्यही अनुरूपको दृष्टिकोण रहेको छ। दिनानुदिन देशमा सामाजिक सुरक्षा कमजोर बन्दै गएका प्रमाणहरू यत्रतत्र छन्। यस्तो अवस्थामा नागरिकको सामाजिक सुरक्षा सुदृढ पार्ने नीति ल्याउनुको सट्टा सुरक्षा विथोल्ने खालको नीति अवलम्बन गर्नेतफ सरकारको यो कदम अग्रसर देखिन्छ। <br /><br />दलित समुदाय र विधवा महिला, यी दुबैको आ-आफ्नै, विशिष्ट खालको समस्या र पीडाहरू छन्। सरकारले यी दुबैको लागि एकै उपाय अघि सार्यो- विवाह । सामाजिक मूल्य मान्यताद्वारा संरक्षित विवाह संस्कारलाई 'अतिरिक्त संरक्षण'को व्यवस्था गर्नमा सरकार लागि परेको छ। विभेद र हेलाहोचोको अन्त्य गरी नागरिक अधिकार दिलाउन सरकारी बजेटले गर्न सक्ने अन्य उपयुक्त र प्रभावकारी उपायहरू प्रशस्तै छन्। तर सरकारले अन्य उपयुक्त मार्गहरूको सट्टा अन्तरजातीय विवाह र विधवाहरूको पुनर्विवाहलाई 'प्रायोजित विवाह' को रूपधारण गराइदियो। प्रायोजित विवाहले दलित तथा विधवाहरूको जीवनसँग खेलवाड गर्न सकिने थप एउटा आधार निर्माण गरिदियो। दलित र विधवासँग विवाह गर्नेहरूको सन्दर्भमा सरकारले देखाएको उदार(?) नीति दलित समुदाय र विधवा महिलालाई 'निश्चित धनराशी' मा किनबेच हुने 'वस्तु' मा रूपान्तरण नहोस्। के सदिऔँदेखि भोग्दै आएको जातीय विभेद, छुवाछुतको अन्त्यको लागि दलित समुदायको आन्दोलन र राज्य तथा सरकारसँग दाबी गर्दै आएको क्षतिपूर्तिको स्वरूप र प्रक्रिया यही हो त? दलित समुदायद्वारा अन्तरघुलनको बहस उठाइरहेको बखतमा अन्तरजातीय विवाहलाई प्रोत्साहन गर्नु राम्रो हो। तर प्रायोजित विवाहको अर्थ के र कति छ? कुनै दलितको घरमा या दलितको हातबाट कुनै प्रतिष्ठित गैर दलितले एक गाँस खाएर सामाजिक सद्भाव बाँड्ने 'एजेण्ट' को रूपमा उभ्याइने प्रचलन र दलित र गैर दलितबीच विवाह सम्बन्ध गाँसिनुमा कुनै अन्तर छैन र? यदि त्यसो हैन भने दलित समुदाय र दलित आन्दोलनले यी र यस्ता प्रश्नहरू उठाउनुपर्छ। के लैङ्गिक विभेदको चर्को मारमा परेका, सामाजिक-सांस्कृतिक रूपमा अन्याय सहदै आएका विधवा महिलाहरूको समस्या पुनर्विवाह नहुनु मात्रै हो त? केही निश्चित रकमले समाज या व्यक्तिको मानसिकता र दृष्टिकोण परिवर्तनमा सही प्रभाव पार्ला? विधवाहरूको सशक्तीकरण र सवलीकरणमा पुनर्विवाह सहायक पक्ष हुनसक्छ। तर 'कुनै पनि विधवा महिलालाई पचास हजार लिएर विवाह गर' भन्ने सरकारको आग्रह छ। यसले उनीहरूलाई समाजमा कुनै विवाहित या अविवाहित महिला सरहको समान हैसियत र अधिकारका साथ बाँच्न पाउने अवस्था स्थापित गर्नमा मद्दत पुग्दैन। उनीहरूको स्वास्थ्य, रोजगारी, जीविकोपार्जन आदिमा समेत खासै टेवा पुग्दैन। सरकारको यस्तो गोलमटोल नीतिले प्रत्येक दलित समुदाय र विधवा महिलाहरूको व्यक्तिगत मूल्य निर्धारण गरेर दरिद्रता देखाएको छ । एकातिर विवाह जस्तो सामाजिक सम्बन्धलाई मोलमोलाईको जलप लगाइदिएको छ भने अर्कोतिर त्यही माध्यमद्वारा दलित तथा विधवा महिलाहरूलाई बिकाउ वस्तुको रूपमा निश्चित रकमको तराजुमा राखिदिएको छ। यो नीतिले जातीय छुवाछुत र आत्मसम्मानको निम्ति लामो समयदेखि संघर्षरत दलित समुदायकै आत्मसम्मानमाथि गहिरो प्रहार गरेको छ। विधवा महिलाहरूको आत्मसम्मानमाथि सोझो प्रहार गरेको छ। विवाह अनुदानको चौतर्फी कमजोरी र अव्यवहारिकताले सरकार र नीति नर्माताहरूको कमजोर, रूढीबादी सोच प्रस्ट्याएको छ। विभेदकारी, तिरस्कारपूर्ण र अपरिपक्व नीतिविरुद्ध एकल महिलाहरू विरोधमा उत्रिन थालिसकेका छन्। तर दलित समुदाय, संघसंस्था, अधिकारकर्मीहरू के गर्दैछन्? के सोच्दैछन्? के दलित, के विधवा, हरेक नागरिकले आफ्नो आत्मसम्मान बचाउनको लागि पनि यो नीति लागू हुनबाट रोक्नुपर्छ । <br /><br />थपः केही दिनअघि मात्रै पर्वत जिल्लामा दुई दम्पत्तिले अन्तरजातीय विवाह गरेर अनुदान रकम दाबी गर्न जिल्ला प्रशासन कार्यलय आएको समाचार एउटा न्युजपेपरको पहिलो पृष्ठमै आयो। सरकारले यो नीति लागू भइनसकेको र प्रक्रियागत रुपमा अनुदान दिन सकिने बेला नभएको प्रशासनको जवाफ उनीहरुले पाए। यसबारेमा थप समाचार पढ्न या सुन्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेको छ अहिले मलाई। <br /><br />(यो लेख एउटा साप्ताहिक पत्रिकाको लागि महिनादिन अघि लेखेको हुँ। धेरैदिनको झोँक्राईपछि आज म एउटा लेख लिएर आएँ। दश दिनअघि एउटा कार्यक्रममा एकजना दलित साथी भेटिए। 'के छ साथी हालखबर?' मैले सोधे। 'राम्रै छ। आफूलाई अमूल्य ठान्थे पहिले। अहिले एक लाखको नोट या चेक भइएको छ। सरकारलाई सलाम!' सटिक जवाफको गहनता र अर्थले म ठाउँको ठाउँ घोरिन पुगे। त्यसपछि यसबारेमा थप कुराकानी भयो केहीबेर। यो वाक्य आजपनि मेरो कानमा गुञ्जिरहन्छ। त्यसैले यो लेख मैले कुटीमा समेत राखे।)कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-64810130986112057362009-07-29T18:40:00.001+05:302009-07-29T18:48:16.179+05:30कठै ती महाअभागी इडिपस!साधा कपडा र रातो प्रकाशको सहयोगमा भोकमरी र महामारीले छट्पटाइरहेका मानिसहरुको करुण चित्रणले भरिभराउँ मञ्च। अभिमानले छाती फुल्याउँदै राजा इडिपस मञ्चको बीचमा उभिन्छन्। स्वर्गीय राजा लायसको हत्यारा पत्ता लगाउने, सिफ जनताको भलो चिताउने 'मसिहा'को रुपमा आफूलाई घोषणा गर्छन्। कथा अघि बढ्दै जान्छ। रहस्यको चिरफारमा रहस्यकै उदय <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-PWp7KBoRHTb-w0lCZRjGlChXCq5kf7ebrL1ZR75hid9YcVde555ZwXDy2YwlCS2PPtDAODv6y7hI0oEwistve5bT3gQKT3ankMvqC9d0z2OysunkQ6k2N3PuXVkX6v6TwtUCg7ratA/s1600-h/oedipus_logo.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 219px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-PWp7KBoRHTb-w0lCZRjGlChXCq5kf7ebrL1ZR75hid9YcVde555ZwXDy2YwlCS2PPtDAODv6y7hI0oEwistve5bT3gQKT3ankMvqC9d0z2OysunkQ6k2N3PuXVkX6v6TwtUCg7ratA/s320/oedipus_logo.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5363868681531225506" /></a>हुन्छ। केन्द्रविन्दु स्वयं इडिपस भएको कुरा उनलाई थाहा छैन। उनी रहस्यको अन्त्यसम्म पुग्न आतुर छन्। जति जति रहस्यको पर्दाफास हुँदै जान्छ त्यति त्यति इडिपसको स्वाभिमान भत्किदै जान्छ। उनको दुर्भाग्यको सीमा फैलिदै जान्छ। अन्त्यमा उनी आफ्नै बाबुको हत्यारा र आमाको लोग्ने ठहरिन्छन्। आफ्नै आमाबाट सन्तान जन्माउने, नियतिको प्रहारमा परेका राजा, लोग्ने, पिता र हत्यारा सावित हुन्छन्। कठै इडिपस!<br /><br />एथेन्सका महान नाटककार सोफोक्लिजको एक श्रेष्ठ र संसारकै सबैभन्दा वियोगान्त, शास्त्रीय ग्रीक नाटक 'इडिपस रेक्स'को कथा हो यो। नेपाली भाषा र कलाकारहरुको अभिनयमा यो नाटक काठमाडौंको नाट्यघर गुरुकूलमा मञ्चन भइरहेको छ यसबेला। प्राचीन युनान (ग्रीस)मा थिव नाउँको देश थियो। देशका राजा लायस र रानी योकाष्ठा थिए। तीर्थयात्रा गएको लायस डाँकाहरुद्वारा मारिएको खबर आउँछ। त्यहीबेला थिवमा सिंहको शरीर र मान्छेको टाउको भएकी राक्षसनीको आतंक मच्चिन्छ। हरेक व्यक्तिलाई प्रश्न सोध्थी। उत्तर दिन नसक्नेलाई मारिदिन्थी। राक्षसनीको प्रश्न थियो 'त्यो कुन प्राणी हो, जो विहान चार खुट्टा, दिउँसो दुई खुट्टा र साँझ तीन खुट्टाले हिँड्छ?'। त्यो प्राणी मानिस हो । जो विहान- वाल्यकालमा चार खुट्टा, दिउँसो- युवावस्थामा दुई खुट्टा र साँझ- बृद्धावस्थामा तीन खुट्टाले हिड्छ भन्ने सही उत्तर इडिपसले दिए। <br /><br />घुम्दै थिव आइपुगेका इडिपसको उत्तरले राक्षसनीको अन्त्य हुन्छ। आतंक मुक्त बनाएवापत इडिपसलाई थिवका राजा बनाईयो । रानी योकाष्ठासँग विवाह गराइयो। उनीहरुका दुई छोरा/छोरी भए। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEif4_dLbPPxLO2U7Lg8BGSPoWAIBaOBuPakNTGSrpOzqeJs02IU1mExeP3HMHn0XXfyWQoEelziBlMR7kyZouJk4uDxzrU-DpeyzQVlTX2Ug9WW3wGIAfXfyoMCJvZCYwwtVlV9khdsZw/s1600-h/oedipus+rex.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 240px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEif4_dLbPPxLO2U7Lg8BGSPoWAIBaOBuPakNTGSrpOzqeJs02IU1mExeP3HMHn0XXfyWQoEelziBlMR7kyZouJk4uDxzrU-DpeyzQVlTX2Ug9WW3wGIAfXfyoMCJvZCYwwtVlV9khdsZw/s320/oedipus+rex.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5363868675876990802" /></a>केही वर्ष बित्दा नबित्दै देशमा अकाल, महामारीले हाहाकार मच्चियो। ठ्याक्कै यही अवस्थामा नेपाली भाषी इडिपस (सौगात मल्ल) मञ्चमा गौरवका साथ उभिन्छन्। रहस्यभित्र लुकेको आफ्नो दुर्भाग्यको पर्दाफास गर्दै नाटकलाई डोर्याउछन्। इडिपसको भूमिकामा सौगात मल्लको अभिनय बेजोड छ। रानीको आत्महत्या र राजाले आँखा फोडेको दृश्य सुसारेको हाउभाउमा देखाइएको छ। दर्दनाक हाउभाउद्वारा सरिता गिरी दर्शकको मन जित्न सफल छिन्। रानी योकाष्ठाको भूमिकामा अरुणा कार्की, राजाको सहयोगी क्रियोनमा प्रविण खतिवडा, अन्धो ज्योतिषी टायरेसियसमा राजकुमार पुडासैनीको अभिनय रहेको छ। अन्य कोरस भूमिकामा रामहरि ढकाल, कमलमणि नेपाल, विष्णुभक्त फुयाल, पशुपति राई, रविन्द्रसिंह बानियाँ, सरस्वती चौधरी, विपिन कार्की र सजन थापामगरको अभिनय रहेको छ। <br /><br />भाग्यवादमा आधारित वियोगान्त यो नाटकको पृष्ठभूमि पृथक छ। केही समय पहिल्यै जेठो छोरोद्वारा राजा लायसको हत्या हुने र आफ्नै आमा (रानी योकाष्ठा)सँग उसको विहे हुने भविष्यवाणी हुन्छ। श्राप लागेको छोरा जन्मिनासाथ हत्कडी लगाएर गोठालोलार्इ बच्चा मार्ने आदेश दिइन्छ। गोठालोको ममताले बच्चा बाँच्छ। र, छिमेकी देशको निसन्तान राजारानीका सन्तानको रुपमा राजकुमार बन्छ। भविष्यवाणी टार्न इडिपस देश छाडेर भाग्दै हिड्छ। त्यहीबेला अचानक जंगलको बाटोमा 'बाटो छोड्' भन्दै हप्काउँने तीर्थयात्रीको रुपमा उसले आफ्नै जन्म दिने बाबु मार्छ। दुर्भाग्यको ढोका खुल्छ यहिबाट। श्राप छल्ने भरमग्दुर प्रयासमा डटेका इडिपस पाइलैपिच्छे त्यही भुमरीमा फस्फै फस्दै जान्छन्। नियतिको त्रासदीपूर्ण खेल, अन्त्यमा सबै रहस्य खुल्छ। पीडा र आत्माग्लानीले छट्पटिदै 'लोग्नेबाट लोग्ने जन्माउँने र छोराबाट छोरा जन्माउँने' रानी योकाष्ठा झुण्डिएर मर्छिन्। निर्मम तरिकाले योकाष्ठाकै सुनको काँटाले आफ्नो आँखा रोपेर अन्धो बन्छन् इडिपस। र, स्वनिर्वासित हुन्छन्। तर शरिर र आत्माभित्रै रहेको पापबोध, पीडाबोधको जालोबाट मुक्त हुनै सक्तैनन्।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com13tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-41620261468973434202009-07-15T19:40:00.001+05:302009-07-15T19:58:11.962+05:30संस्कृति कला प्रदर्शनीका कलाहरुआज म साथीहरुलाई चित्रकला प्रदर्शनीतर्फ भ्रमणमा लैजादैछु। बबरमहलस्थित कला परिषदका हलका भित्ताभरि किराँत संस्कृतिमा आधारित चित्रहरु झुण्डिएका। जहाँ किराँती सृष्टिकर्ता तथा किराँतीहरुको इष्ट देवता सुम्निमा पारुहाङका अनेक रुप, किराँती रहनसहन, परम्परा, जीवनशैलीलाई चित्रमा उतारिएको देख्न सकिन्थ्यो। असार २५ (जुलाई ९) देखि ३० सम्म उक्त चित्रकला प्रदर्शनी चलेको थियो। २४ जना किराती कलाकारहरुको सक्रियतामा विभिन्न शिर्षकका लगभग ४८ ओटा चित्रहरु प्रदर्शनीमा राखिएको थियो। "किरात ललितकला समाज"ले आयोजना गरेको संस्कृति कला प्रदर्शनीमा राखिएका चित्रहरुले किराँतीहरुको संस्कार/चाड, जनजीवन तथा पृष्ठभूमिलाई जीवित राखेको अनुभूति दिन्थ्यो। किराँतीहरुको नियतिलाई समेत चित्रमा उनिएको देखिन्थ्यो। किराँतीको नियति बनेको लाहुरे संस्कृतिलाई कलात्मक ढाँचामा उतारिएको एउटा कला थियो। त्यसतर्फ इशारा गर्दै कलाकार रतनकुमार राईले आगन्तुक (मलगायत अरु)को राय जान्न खोज्नुभोः 'यो कलाको के माने होला तपाईको नजरमा? किन हुपसियो लगाइयो होला? अथवा यो कलालाई हेर्दा के गर्या होला यस्तो भन्ने होला?' साँच्चै नै प्रदर्शनीमा राखिएका चित्रकलामा धेरै कुराहरु समेटिएको थियो। क्यामेरामा कैद गरेरको चित्रहरुमध्येका केही चित्रहरु हेरौ अहिलेलाई। <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgaJEMD-KxBe_pEBEdSzqb1a50wmb9WVLeVIFAJtYO_0vxl0dJ7QuwsurV62vz-rZ8ZdEhL4ITD0iwuP0UyhLp5uHAtIFxbozRLxgaBv7LgDUkvTVFcLN4O_uwZEAezVsPDcnf1jrH6ZQ/s1600-h/un+kateko.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 400px; height: 300px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgaJEMD-KxBe_pEBEdSzqb1a50wmb9WVLeVIFAJtYO_0vxl0dJ7QuwsurV62vz-rZ8ZdEhL4ITD0iwuP0UyhLp5uHAtIFxbozRLxgaBv7LgDUkvTVFcLN4O_uwZEAezVsPDcnf1jrH6ZQ/s400/un+kateko.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358690220527935762" /></a>ऊन कात्दै गरेको किराती महिला। अहिले राडी पाखी बुन्ने, तान बुन्नेलगायतका किरातीहरुका मौलिक सीपहरु लोप हुँदै गइरहेको अवस्था छ।<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiggTBpPnQg4P614YMvuQ2p4Odpgv8DOfwAzGIdDGjs9fzDbHXji-kWnvlLXSKGs3DxIshfLR3ea5aMUFnwalWkDm7a3uV8oNZOUqRi1bM8b-WXk0rGGfJjigE31b9HMVXLgYYjM0yIBw/s1600-h/sumnima.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 300px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiggTBpPnQg4P614YMvuQ2p4Odpgv8DOfwAzGIdDGjs9fzDbHXji-kWnvlLXSKGs3DxIshfLR3ea5aMUFnwalWkDm7a3uV8oNZOUqRi1bM8b-WXk0rGGfJjigE31b9HMVXLgYYjM0yIBw/s400/sumnima.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358679313165822290" /></a> कलाकारको सृजनशीलताः रुखको टोड्कामा बसको सुम्निमा। <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzdTepkI2pn6KbgRQ2_GNK-GjisJWkE16mL7Y-7VnOrO59qtUMGpwhW-Y5Jy1v7U0Xwy7E_IY4vZCeKB9-473hRtLoXlmr3tSbz7KUrkk6N_6r5YeKH0FxZM9mgADhZdvi9qz8JFKRcw/s1600-h/his+creation.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 400px; height: 300px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzdTepkI2pn6KbgRQ2_GNK-GjisJWkE16mL7Y-7VnOrO59qtUMGpwhW-Y5Jy1v7U0Xwy7E_IY4vZCeKB9-473hRtLoXlmr3tSbz7KUrkk6N_6r5YeKH0FxZM9mgADhZdvi9qz8JFKRcw/s400/his+creation.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358679290141915922" /></a> कलाकार रतन कुमार राई आफ्नो चित्रमा उठेको जिज्ञासाप्रति जानकारी दिँदै। <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1HfcESJR8qLVsq7KRA6R7wAXZjO2QBEWOUtlpLqtHyPmRvSrY9_k0Gm4LZnS3prhv8B7SFH38Jmegxnr0hlUMYlGRfljuyKP7k91c4TyGkZvmp6i0QjcxA0WstdedhqcWAf-bLV_PIw/s1600-h/simnima_paruhang.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 300px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1HfcESJR8qLVsq7KRA6R7wAXZjO2QBEWOUtlpLqtHyPmRvSrY9_k0Gm4LZnS3prhv8B7SFH38Jmegxnr0hlUMYlGRfljuyKP7k91c4TyGkZvmp6i0QjcxA0WstdedhqcWAf-bLV_PIw/s400/simnima_paruhang.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358679306584832002" /></a> कलाकारको कलाकारिताः किराती ईष्टदेवता सुम्निमा र पारुहाङ।<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhps9ak_fPcIdiLRdFs-lNTMlCl7xFdeOP7bz2nFPo1O-ixqU_IhcJ2dmKk1dkcJnZn2yKApjuwcRbQ4ZnAOaSPkoReDUy8ltkxcfPPBBTAVvalna1tYErAAKnCwUWJ6gwRSEvNT0K1OA/s1600-h/ghyampo.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 300px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhps9ak_fPcIdiLRdFs-lNTMlCl7xFdeOP7bz2nFPo1O-ixqU_IhcJ2dmKk1dkcJnZn2yKApjuwcRbQ4ZnAOaSPkoReDUy8ltkxcfPPBBTAVvalna1tYErAAKnCwUWJ6gwRSEvNT0K1OA/s400/ghyampo.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358679301982019282" /></a> यो चित्रमा के देखिन्छ? राम्ररी हेर्नुस् है। घ्याम्पोभित्रको किराती संसार बाहिरी संसारबाट बिल्कुलै बेखबर! बिन्दास घ्याम्पो संस्कृति! <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWGjSOtAh-SXbQiEHlVdKQOYs_pUZqDhDquCJ04PRjQ6mggNrOSUBM64JRDsQEVRPGKcq51heoW52ydUudpTa62hdsfm7Ed7WO8dlBqfZ9wAyArQGohk0Cmb0iUYwPXU_d3WmY8Ytvgg/s1600-h/jad+6aneko.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 300px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWGjSOtAh-SXbQiEHlVdKQOYs_pUZqDhDquCJ04PRjQ6mggNrOSUBM64JRDsQEVRPGKcq51heoW52ydUudpTa62hdsfm7Ed7WO8dlBqfZ9wAyArQGohk0Cmb0iUYwPXU_d3WmY8Ytvgg/s400/jad+6aneko.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358680492457266722" /></a> जन्मदेखि मरणसम्मको किराती संस्कारमा नभई नहुने जाँड छान्दै किराती महिला। यो भन्दा माथिको चित्रले किराती संस्कारभित्र झाँगिएको राजनीतिक तथा कुटनीतिक तिक्ततालाई मार्मिक रुपमा उधिनेको छ। तर यो चित्रले किराती मौलिक संस्कारको सुन्दर रुप बोकेको छ।<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKTJteoJoNApxdCUL1xTernXTtz1Wi2Vt5VWYXuqpH_dbJQsGVv2s3IDcyTkZYM67bUM7ML1QNphn48nMPTU6HdWoNJbzXuHAGp7MySCgk_JusA7V88hrr08mFW6i5k8cO3bPWcRdy7A/s1600-h/khutta+tanne.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 300px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKTJteoJoNApxdCUL1xTernXTtz1Wi2Vt5VWYXuqpH_dbJQsGVv2s3IDcyTkZYM67bUM7ML1QNphn48nMPTU6HdWoNJbzXuHAGp7MySCgk_JusA7V88hrr08mFW6i5k8cO3bPWcRdy7A/s400/khutta+tanne.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358680502782258658" /></a>यो चित्रमा खुट्टा तान्ने प्रवृत्तिलाई कलात्मक ढंगमा देखाइएको छ। र यो प्रवृत्ति हरेक ठाउँ, वर्ग, जाती, समुदायमा पाइन्छ।<br /><br /><em>नोटः कलाकार स्वयंले माथिका चित्रहरुमा शिर्षक राखेको भएपनि मैले मेरै अनुरुप यहाँ क्याप्सन राखिदिएको छु। उक्त चित्रकला प्रदर्शनीका कलाकारहरुः अर्जुन खालिङ, किरणकुमार सिगु, धनबहादुर याक्खा, रतनकुमार राई, शान्तकुमार राई, प्रतिमा राई, टेकबीर मुखिया,टीकाबीर राई, टारजंग साङपाङ, पूर्णकुमार राई, सञ्जय बान्तवा, नबेन्द्र लिम्बु, दीपेन्द्र राई, रामकुमार चाम्लिङ, विवेक मुकारुङ, टीकामाया राई, मेखबहादुर लिम्बु, रन्जली राई, नारदमणि हार्तम्छाली, नीरबहादुर याक्खा, सिक्तन राई, बिनिता इजम, लेखबिक्रम राई र हेमसेन जबेगू रहेका छन्।</em>कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com10tag:blogger.com,1999:blog-8921158925380308403.post-30173556256000920362009-07-05T18:31:00.001+05:302009-07-05T19:01:06.702+05:30कुटीको कैलाश अर्कै कुटीमा छिर्दा...हामी कुटीको छेउछाउ सम्म पुग्यौँ। असजिलो लाग्दालाग्दै पनि यसो चियाएर हेर्यौँ। चियाउँदाखेरी एकजना आधावैसे देखिने कपाल पालेको लोग्नेमान्छे कालो कपडाको धोती मात्रै बेरेर ब्वाङ ब्वाङ धुवाँ उडाउर हुक्का तान्दै गरेको देखियो। साथीले भन्योः यो ठाउँ त डेन्जर जस्तो छ है, अब फर्किउँ। साँचै नै हुस्सु लागेको याम थियो। कुटीको शिरबाट धुवाँ निस्केको देखिन्थ्यो। बेलाबेलामा मान्छेको खल्याङबल्याङ आवाज झिनो आवाजमा सुनिन्थ्यो। त्यत्तिकैमा हामी जुन बाटो झरेका थियौ त्यही बाटो उकालो चढ्यौँ। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9Sztu35UziOJ_6YpJXpaPd4vIYXlVbptvZjDw4vSFjjCWv2IuHR8S3sWXgUKS1ZQJHyXVjGDFEmNDEBZnIGW_wOk6DGuMc3dYj8a17hZivHkHAhivLuKDzqeAJxzA8W5Oz6VQ-gpp1A/s1600-h/dhuwa.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9Sztu35UziOJ_6YpJXpaPd4vIYXlVbptvZjDw4vSFjjCWv2IuHR8S3sWXgUKS1ZQJHyXVjGDFEmNDEBZnIGW_wOk6DGuMc3dYj8a17hZivHkHAhivLuKDzqeAJxzA8W5Oz6VQ-gpp1A/s320/dhuwa.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5354938778782049154" /></a> केही महिनाअघि म त्यही गुफा छेउछाउ गए। बाग्मति नदीको किनारलाई माथि उठाएर गुफामा आउने-जाने बाटो बनाउने कार्य भइरहेको थियो त्यसबेला। मोबाइलबाट मैले फोटो खिचे। तर त्यसबेला पनि गुफाभित्र गइएन। अचानक हिजो दुईजना साथीहरुलाई मैले त्यहाँ पुर्याए- मर्निङ वाक र पशुपति दर्शनको बहानामा।<br /><br />म कुरा गर्दैछु पशुपतिनाथ मन्दिर र कैलाश डाँडाको आडैमा रहेको सातगुफा नामले पुकारिने स-साना गुफाको बारेमा। जुन कैलाश डाँडाबाट मृगस्थली जंगलतर्फ हेर्दा तल बाग्मतितिर जाने खुड्किला बाटो हुँदै झर्नुपर्छ। र अहिले पशुपतिको कलीको मूर्ति भएको बाटोबाट सोझै जान मिल्ने सजिलो बाटो पनि बनाइसकिएको रहेछ (दिशाङ्कन गर्ने खुबी नभएकोले यसरी व्यक्त गर्दैछु। नबुझिएको खण्डमा माफ पाउँ है)। त्यहाँ रहेको सातवटा गुफाहरुमध्ये एकाधमा प्रवेश निषेध रहेछ। जहाँ जहाँ पस्न पाइन्छ ती गुफाहरुमा पसेर, गुफाका बासिन्दासँग गफ गरेर फर्कियौ हामी। हामी बाँचेकै संसारको एउटा अंश थियो त्यहाँ। <br /><br />गुफाको मुखैमा गएर सूर्यको प्रतिबिम्ब अंकित सानो द्वारलाई समाएर 'भित्र पस्न मिल्छ?' भन्दै म सोध्छु। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDV923qpHzlDbBpGFrFWORZoPILqzcbhgzm6pMUipiNPJNHL_4SkFQzep0-sElBC_7OOpbNwBUG0GV7xe9yFmOc90cxSn1SM470QLAYBdDW11vTX1b5j8sLZYnW0Qa6rWAdx3FHynnQg/s1600-h/baba.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 240px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDV923qpHzlDbBpGFrFWORZoPILqzcbhgzm6pMUipiNPJNHL_4SkFQzep0-sElBC_7OOpbNwBUG0GV7xe9yFmOc90cxSn1SM470QLAYBdDW11vTX1b5j8sLZYnW0Qa6rWAdx3FHynnQg/s320/baba.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5354938790443799010" /></a> साथीहरु अप्ठ्यारो मान्दै अलिक पर उभिएका थिएँ। तैपनि म उनीहरुकै उपस्थितिलाई आड मानेर गुफाभित्र छिर्ने साहस गर्दैछु। बाहिरबाट हेर्दा भित्र अँध्यारोमा एउटा दियो पिलपिल बलेकोबाहेक केही देखिन्नथ्यो। तर मेरो मोबाइलबाट खिचेको यो तस्बीरमा त्यो दियो देखिएन। मान्छे खोकेको आवाज सुनेर मैले अनुमति मागेको थिएँ। 'किन नमिल्नु' बृद्ध आवाजले अनुमति दिएपछि म छाम्छाम् छुम्छुम् गर्दै भित्र छिरे। गुफाभित्र आगन्तुक बस्ने ठाउँ पनि रहेछ। ती बृद्धको संसार त्यही गुफा रहेछ। गुफाभित्र लक्ष्मीको मूर्ति बीचमा छेउछेउमा हनुमान र गणेशको मूर्ति उभिएका थिएँ। त्यही लक्ष्मीको अघि राखिएको पालाको दियो पिलपिलाएको रहेछ। भित्र बस्दै जाँदा सबै कुरा स्पष्ट देखिन थाल्यो। वरपर नियालेर हेर्यौ। साढे पाँच फिटजति अग्लो उक्त गुफाभित्र चकले मन्त्रहरु कोरिएको थियो। कहिलेकाहीँ विदेशीहरुले पनि ध्यान गर्न आउने गरेको जानकारी उक्त गुफामा बस्ने बृद्धले दिए। कोही कोही त सिर्फ गाँजा खानकै लागि भएपनि गुफामा बस्ने गरेको पनि सोही बृद्धबाट थाहा पाइयो। त्यहाँ बस्दाबस्दै तीनजना पुरुष स्वर सुनियो। पहिलो 'यहाँभित्र त मान्छे बोलेको झैँ सुनिन्छ नि', दोस्रो 'चप्पल बाहिरै छ नि त। हामी नि एकपल्ट हेर्ने कि?', तेस्रो, 'भो भो फर्किउँ'। सायद संकोच र असजिलोपन लिएर उनीहरु फर्किए। हामी चाहि गफ गर्दै निकैबेर बस्यौँ। <br /><br />त्यसपछि अन्य गुफातिर लाग्यौँ। त्यहाँ हरेक गुफाको आ-आफ्नै संरक्षक र हेरचाह गर्ने मान्छे रहेछन्। साथै हरेक गुफामा कुनै न कुनै भगवान्को मूर्ति पनि। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkClnQGW_-83ChYtPMnUozLifxkm_FOU7qW9cl9k5QV-Y7hN__9NIO2Qw5bq9Vkh4sbapHuneYMSNMxYH1qywWc_zpHFgn21xGg6FlxvbQOYUVZT65tamNFSng73p5AnqhmCm5eb-V1A/s1600-h/tala.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 240px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkClnQGW_-83ChYtPMnUozLifxkm_FOU7qW9cl9k5QV-Y7hN__9NIO2Qw5bq9Vkh4sbapHuneYMSNMxYH1qywWc_zpHFgn21xGg6FlxvbQOYUVZT65tamNFSng73p5AnqhmCm5eb-V1A/s320/tala.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5354938783835790018" /></a>कुनै गुफा सोझै छिर्नपर्ने। कोही चाही ओरालो झरेर छिर्नपर्ने। केही गुफाभित्र ध्यान गर्नको लागि राम्रो व्यवस्था गरिएको थियो। काठ, पराल या खोसेल्टाको पीरा अनि चकटीहरु बस्न मिल्ने दुरीमा राखिएको। हरेक गुफाभित्र बिना आकारका ढुंगाहरुलाई देवता मानेर पूजिएको देखिन्थ्यो। <br /><br />टाइगर बाबाको अनुमति लिएर गुफाको संरक्षक बन्न पाइने रहेछ। टाइगर बाबा जो एकपल्ट निकै चर्चामा पनि आएका थिएँ। उनी मांसाहारी रहेछन्। छ महिना सिर्फ हावा मात्रै खाएर बाँच्छन् रे अनि छ महिना मासु। त्यसैले पनि उनी टाइगर बाबाको उपनामले चिनिएका होलान्। हाल चाहि टाइगर बाबाको अनुयायीको रुपमा रहेका 'महाराज' सम्बोधनले पुकारिने एकजना आधाबैसे व्यक्ति रहेछन्। लामा कपाल, कालो कपडाको धोती बेरेका, निधारमा कालो टीका लगाएका। उनी मात्रै बस्ने गरेको भन्ने थाहा हुने एउटा बस्ने आसन। आसनसँगैको भित्तामा मान्छेको खोपडी अनि निकै पुराना देखिने त्रिशुल, रुद्राक्षको मालालगायतका चीजहरु थिएँ। आसन अगाडि धप्धपी आगोको राप भएको चुल्हो, जहाँ बडेमानको अगुल्टो झोँसिएको थियो। <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh90g8FJWtn6MJcpCTP4lfL2aKA_7-FpNwI69UGog8JfLjueJdTQQ60OU9svRO4KLdyn-ITZWnteHDpdDvfZmGYGJX5KtxAwGFPmrNPwGfAL0x-Wvg4wsESRCiQPLjwe6Lm6Cdp7JxQzg/s1600-h/maharaj.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh90g8FJWtn6MJcpCTP4lfL2aKA_7-FpNwI69UGog8JfLjueJdTQQ60OU9svRO4KLdyn-ITZWnteHDpdDvfZmGYGJX5KtxAwGFPmrNPwGfAL0x-Wvg4wsESRCiQPLjwe6Lm6Cdp7JxQzg/s320/maharaj.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5354938788473919538" /></a>यो तस्बीरमा देखिएको गुफाभन्दा केही माथि उक्लेपछि महाराज बस्ने आसन र मैले माथि उल्लेख गरेको सबैचीज देख्न पाइन्छ। साथै ध्यान गर्ने अर्को गुफा पनि। बिहानीपखको समय। हामी पुग्दा ती महाराज पलेटी कसेर केही मन्त्र मनमनै फलाक्दै थिएँ। केहीबेरमै उनले आँखा खोले। अनि पलेटी कसेरै गाँजा तान्न थाले। उनलाई गाँजा तान्न तयार पारीदिने अर्का दुईजना सहयोगी थिए। <br /><br />महाराजलाई म बेलाबेलामा प्रश्न सोध्थे। महाराज चुपचाप छन्। ती दुईजनामध्ये घरी एकले घरी अर्कोले उत्तर दिन्थे। कुरा लम्ब्याउने मन नभएर होला 'महाराजलाई यस्तो कुरामा चासो नै छैन' भन्थे। घरी उत्तरै दिँदैनथे। तर बीचबीचमा महाराज अनि गाँजाको प्रशंसा गर्न चुक्दैनथे। ती सहयोगीहरुले हामीलाई चिया खाएरै जाने अनुरोध गरे। शुरुमा पसेको गुफाभित्र बृद्धसँग गफिदा जुन खालको निर्धक्कपना या विश्वास थियो त्यो अहिले हराएको थियो हामी तीनैजनामा। तैपनि उनीहरुको अनुरोधलाई स्वीकार्दै हामीले चिया खायौँ अनि त्यहाँबाट बाटो लाग्यौ। फर्किदै गर्दा बाटोमा एउटा साथी आफ्नो संकोच र त्रास व्यक्त गर्दैथियो 'चियामा त्यस्तो केही त हालेर दिएन होला नि? मलाई त कस्तो झुम्म भएर आयो'। अर्का पुरुष साथीले भने 'पहिले कहिले गाँजा चाखेको या त्यसको गन्ध सुँघेको थियो?', 'छैन', 'गाँजाको गन्धले त्यसो भाको हो। चिया त हाम्रै आँखा अगाडी बनाएर देको हैन र?' हामीलाई आश्वास्त पार्दै उनले भने।<br /><br />५ वर्ष जति अगाडि होला घुम्दै गर्दा पहिलोपल्ट म त्यस गुफाको आसपास पुगेको। त्यहाँ गुफा या भिरको भित्तमा अडिएको मान्छे बस्ने कुटी होलान् भन्ने कल्पना नै थिएन। त्यसैले म आश्चर्यमा परे त्यसबेला। त्यसबेला त्यहाँ देखिएका कुटीहरुभित्र छिर्ने आँट थिएन ममा। न त मसँगै हिडेको साथीको नै थियो। भित्तामा टाँसिएका स-सानो प्वालझैँ देखिने द्वारबाट फुत्त फुत्त मान्छे बाहिर भित्र गरेको देखिन्थ्यो। यहाँ नि हामीजस्तै मान्छे बस्दा रहेछन् भन्ने लाग्यो त्यसबेला। साधारण कल्पना या सोचाईमा त्यहाँ भयंकर लट्टाधारी साधुबाबा- जो रहनसहन या लवाईखवाईमा हामी भन्दा पृथक हुन्छन्,हरु बस्दाहुन् भन्ने थियो। जो नितान्तै शान्त र एक्लो जीवन यापन गर्न अभ्यस्त भएका हुन्छन्। जो त्यतिबेला अनेकओली अनुमान गर्दै एकआपसमा कुराकानी गर्दै टाढैबाट हेरेर फर्कियौँ। तर त्यसपछिको दिनमा पनि कुटीभित्र के रहेछ भन्ने कौतुहलता मनमा छँदैथियो। र बेलाबेलामा ती पहरामा टाँसिएका गुफाहरुको आसपास गएर जिज्ञासु भएर हेर्थे। पहिलोपल्ट गुफाभित्र छिरियो र केही हदसम्म जिज्ञासा मेटियो।कैलाशhttp://www.blogger.com/profile/17014130882839755246noreply@blogger.com12